Камыр батыр башкирская сказка на башкирском

                                                        Әкиәт «Ҡамыр батыр»

   Борон-борон заманда йәшәгән, ти, бер бабай менән бер әбей. Бабай балыҡ аулаған, шуның менән көн күргәндәр, ти. Барын барға иҫәпләп, юғын юҡҡа иҫәпләп йәшәй биргәндәр, һис нәмәгә зарланмағандар, ти,былар. Тик балалары булмау ғына уларҙың эҫтәрен бошороп торған да торған, ти. Йонсоу бер көндө бабай үҙенең ғәҙәтенсә диңгеҙгә балыҡҡа барған. Диңгеҙгә ауын һалып, тартып алған икән — сәйер бер балыҡ эләгеп килеп сыҡҡан. Был балыҡтың тәңкәләре алтындан да көмөштән, гәүһәрҙән дә яҡуттан ғына икән. Күҙҙең яуын алып торалар, ти.
   Бабай, балыҡты усына һалып, оҙаҡ ҡарап торған да: «Быны ашап тамаҡ туймаҫ, йәшәй бирһен әйҙә»,— тип диңгеҙгә ташлайым ғына тигәндә, балыҡ телгә килгән:
   — Бабай! Мине алып ҡайт. Итемде улдарыңа ашат, ҡанымды аттарыңа эсер, һөйәктәремде эттәреңә бир,— тигән.
Бабайҙың улдары булмағас, аптырап ҡалған. Ни эшләргә белмәй торған-торған да, ни булһа ла булыр тип, балыҡты алып ҡайтып киткән.
   — Ҡайтҡас, тупһаһын ашатлап, һүҙ ҡатырға ла өлгөрмәгән, ҡарсығы, ике малай күтәреп, ҡаршыһына килеп баҫҡан.
   — Күрәһеңме, был малайҙар — беҙҙең улдарыбыҙ! — тигәс, бабай тағы ла нығыраҡ ғәжәпкә ҡалған. Шунан бының ҡарсығы бабай балыҡҡа киткәс ни булғанын һөйләп биргән.
   — Һин балыҡҡа сығып китеүең менән ҡамыр баҫтым да, ике малай яһап, һандыҡҡа һалдым,— тигән әбей.— Шул арала үҙем ишек алдына сығып әйләндем. Килеп инһәм, ҡолағыма бала илаған тауыш салынғандай булды. Ипләберәк тыңлаһам, тауыш һандыҡ эсенән килә. Һандыҡты асып ебәргәйнем, шаҡ ҡаттым: минең бая һалып ҡуйған малайҙарыма йән ингән!
Ни әйтергә белмәйенсә ҡатып ҡалған бабай һушына килгәс, баяғы балыҡтың әйткән һүҙҙәрен иҫенә төшөргән. Шунан балыҡтың итен малайҙарға ашатҡан, ҡанын ике атына эсергән, һөйәктәрен ике этенә ташлаған.
   

   Мөғжизәле балыҡтың итен ашағас, малайҙарҙың баштары, алтын балыҡ тәңкәләре кеүек, аҫыл таштар менән ҡапланған. Был малайҙар көн үҫәһен бер сәғәттә үҫкәндәр. Быға бабай менән әбей бик ҡыуанғандар, үҙҙәрен донъяла иң бәхетле кеше итеп һанағандар, ҙурыһына Ҡамыр батыр тип исем ҡушҡандар.
   Бер ваҡыт Ҡамыр батырҙың донъя гиҙеп йөрөп ҡайтҡыһы килгән. Уның был уйын белеп, бабай менән әбей ҡайғыға ҡалғандар. Ҡамыр батыр үтенеп һорағас, ебәрергә риза булғандар.
   Бер көндө Ҡамыр батыр атаһына:
   — Атай! Миңә ун биш бот суйындан суҡмар ҡойҙор, унан да ауырыраҡ итеп ҡылыс һуҡтыр. Улар миңә юл йөрөгәндә кәрәк булыр,— тигән.
   Атаһы суҡмар менән ҡылыс эшләтеп биргәс, Ҡамыр батыр ҡоралдарын һынамаҡ булып, бер яланға сыҡҡан. Шунан был теге ун биш ботло суҡмарҙы шундай итеп күккә сорғап ебәргән, суҡмар хатта күҙҙән юғалған. Байтаҡ ваҡыттан һуң төшөп килгәне күренгәс, Ҡамыр батыр уның аҫтына үҙенең яланғас башын ҡуйған. Суҡмар, бының башына бәрелеп, селпәрәмә ватылған да тирә-яҡҡа сәсрәгән. Ҡамыр батыр был суҡмарҙың ярсыҡтарын йыйып ҡайтҡан да, тағы ла ауырыраҡ итеп, икенсе суҡмар ҡойҙортоп алған. Баяғыса һынап ҡарағас, быныһын ярарлыҡ тапҡан.
   Сығып китергә әҙерләнеп бөткәс, Ҡамыр батыр бер уҡты епкә бәйләп келәт өрлөгөнә элгән дә ҡустыһына:
   — Һин ошо уҡты көн һайын сығып ҡара. Әгәр унан май тамһа, мин иҫән-һау булырмын; ҡан тамһа, үлгән булырмын. Ул саҡта инде һин мине эҙләй сыҡ,— тигән.
   Ҡамыр батыр ата-әсәһе, туғаны менән хушлашҡан да, теге суҡмарын, ҡылысын тағып, атҡа атланып сығып киткән. Ауылды сыҡҡас, артына әйләнеп һуңғы тапҡыр хуш тигән дә өйөрмә ҡуптарып алға сапҡан. Киткән был, киткән, сабып китеп бара торғас, япа-яңғыҙ бер өйгә барып еткән, шунда йоҡлап китмәк булған. Арғымағын ситкәрәк бәйләгән дә үҙе өйгә ингән. Унда мәскәй тора икән. Ул Ҡамыр батырҙы, ишек асып, ҡаршы алған:
   — Кем булаһың, улым? Ҡайҙан киләһең? Ҡайһы илгә китеп бараһың? — тип һораша башлаған. Ҡамыр батыр мәскәйҙең һорауҙарына яуап биргәс:
   — Бик асыҡтым, ҡапҡылап алырға берәй нәмәң булмаҫмы? — тип һораған.
Мәскәй Ҡамыр батыр алдына төрлө ашамлыҡ өйөп ташлаған. Әллә ниндәй бер эсемлек тә килтереп ултыртҡан. Ҡамыр батыр, шикләнмәй-нитмәй, барыһынан ауыҙ итеп, теге һыуҙы эскән икән, шунда уҡ һуштан яҙған да ҡуйған. Эсемлек тигәне ағыу булған инде. Шуны ғына көтөп торған мәскәй Ҡамыр батырҙың кәүҙәһен тотошлай йотҡан да аҫыл ташлы башын, өй биҙәргә тип, алып ҡалған.
   Ҡамыр батыр сығып киткәс, байтаҡ ваҡыт үткән, уны хатта бөтөнләй онотҡандар. Берҙән-бер көндө әсәһе өйҙә ҡалған улына теге уҡты ҡарап керергә ҡушҡан. Ҡамыр батырҙың ҡустыһы келәткә инеп ҡараһа, уҡтан ҡан тамып тора, ти. Керә һалып, ата-әсәһенә әйткән дә, ағаһын юллап, сығып китергә булған. Атаһы менән әсәһе ризалыҡ биргәс, был теге балыҡтың һөйәген ашаған эттәрҙе эйәртеп сығып киткән. Эттәр быны туп-тура мәскәй әбейҙең өйөнә алып килгәндәр. Өйгә килеп инһә, уны бик һылыу бер ҡыҙ ҡаршы алған.
   — Егет, йәнең ҡәҙерле булһа, кит бынан тиҙерәк! — тигән.
   — Ағайымды күрмәйенсә китмәйем,— тигән егет.
   — Улай булғас, бына нәмә: әбей һине һыйларға итер, күп итеп төрлөһөнән ашамлыҡ ҡуйыр, эсемлек бирер, һин уның бер нәмәһен дә ашама ла, эсмә лә,— тип, ҡыҙ күҙҙән юғалған.
   Шунан был аптырап тора ине, теге мәскәй килеп инде, ти. Килеп инде лә, баяғыса ярамһыҡланып:
   — Кем булаһың, улым? Ҡайҙан киләһең? Ҡайһы илгә китеп бараһың? — тип һораша башланы, ти. Шунан: — Асыҡҡанһыңдыр, улым, ашап-эсеп кит,— тип, бының алдына төрлө ашамлыҡ өйөп ташланы, эсемлек килтереп ултыртты, ти. Егет бер ҙә ашамағас, ҡыҫтай ҙа ҡыҫтай, ҡыҫтай ҙа ҡыҫтай, ти. Мәскәй күпме генә ҡыҫтамаһын, егет бының һыйын ауыҙ итеп тә ҡарамаған. Шунан ҡарсыҡ быны тотоп алып үлтермәксе булған икән, көсө етмәгән. Был егет үҙе мәскәйҙең сәстәренән урап тотоп алған да, «бир минең ағайымды, бир», тип ҡамсыһы менән шажлатып ярырға тотонған. Шунан мәскәй ни эшләһен, быға ағаһын бирергә вәғәҙә иткән. Ҡамыр батырҙың һөйәктәрен килтереп сығарған да, башын ялғап, ниндәйҙер һыу бөрккән. Шунан һуң Ҡамыр батыр күҙен асып, һикереп торған да ултырған.
   — Ай-Һай, оҙаҡ йоҡлағанмын икән,— тигән Ҡамыр батыр.
   — Йоҡлағанһың, йоҡламай ни! Мин булмаһам, мәңге йоҡлаған булыр инең,— тип, ҡустыһы бөтә хәлде һөйләп биргәс, Ҡамыр батыр яуыз ҡарсыҡты шунда уҡ һуҡҡан да үлтергән. Шунан мәскәйҙең бөтә байлығы менән теге ҡыҙҙы ҡустыһына биргән. Ҡустыһы ата-әсәһе янына ҡайтып, шул ҡыҙ менән йәшәй башлаған, ә Ҡамыр батыр үҙе ары киткән.
Китеп бара, китеп бара, ти. Ҡамыр батыр, ә үҙе, донъяла минән дә көслөрәк кеше бармы икән, тип уйлай, ти. Китеп бара торғас, үҙенең көсөн һынап ҡарамаҡ булып, юл буйында ятҡан бик ҙур бер ташҡа суҡмары менән һуҡҡан икән, таш он-талҡан булған да ҡуйған. Китеп бара тағы ла Ҡамыр батыр, китеп бара, китеп бара торғас, хәҙер бер батша йәшәгән ҡалаға килеп етә. Килеп еткәс, бер ҡартҡа фатир төшә. Ҡунаҡты был бабай үҙендә бары менән һый-хөрмәт итә. Ашап ултырғанда Ҡамыр батыр ҡала хаҡында, бындағы хәл-әхүәл тураһында һораша. Ҡарт, ауыр көрһөнөп:
   — Бик бәхетһеҙ булды әле ул, беҙҙең ҡалабыҙ,— ти бабай.— Һәйбәт кенә йәшәп ятҡан бер көндө ҡалабыҙға дейеү осоп килеп төштө. Ошонда йәшәмәк булып, барыбыҙҙы ҡырып бөтөрөү менән янай башланы. Быны ишеткәс, ҡаланың бөтә халҡы майҙанға йыйылды, батша ла килде. Шул ердә дейеүгә илселәр ебәрергә булдыҡ. Илселәребеҙ дейеүгә барып: «Беҙҙән күпме түләү һорайһың, шул хәтле бирәбеҙ, тик үҙебеҙҙе тыныс ҡалдыр»,— тинеләр. Ә дейеү әйткән: «Миңә көн һайын бер ҡыҙ биреп торһағыҙ, үҙегеҙгә бер ниндәй ҙә зыян килтермәм»,— тигән. Ни эшләмәк кәрәк, ҡала халҡы шуға риза булды. Дейеүгә көн дә бер ҡыҙ биреп тора башланыҡ. Бөгөн бына нәүбәт батшаның берҙән-бер ҡыҙына килеп етте. Ҡыҙын ҡот¬ҡарып ала алған кешегә батша ҙур бүләк вәғәҙә итә. Хәҙер уның ҡыҙы суйын һарайҙа, һарай тирәһен батшаның бер вәзире һаҡлап тора.
   Бабай һөйләп бөтөрөү менән Ҡамыр батыр үҙенең суйын суҡмарын алған да урамға сыҡҡан, ти. Был саҡ ете төн уртаһы булған, ҡараңғы. Ҡамыр батыр суйын һарайға барып, ишеген тартып ҡараған икән, ишек шунда уҡ асылып киткән. Шул ваҡытта батша ҡыҙы, Ҡамыр батырҙы күреп:
   — Егет, ниңә килдең бында? — тип һораны, ти. Ҡамыр батыр:
   — Һине ҡотҡарырға килдем,— тип әйтеүгә, тышта бик яман ел-дауыл ҡубып, күк күкрәне, йәшен йәшнәне, ти. Шул арала бында әллә ҡайҙан, ер аҫтынан сыҡҡан кеүек, ҡот осҡос бер дейеү килеп тә баҫты, ти. Уның янында Ҡамыр батыр малай һымаҡ күренә, ти. Дейеү Ҡамыр батырға:
   — Һин бында нимә тип килгән булдың? — ти.
   — Һине үлтереп, батша ҡыҙын ҡотҡарырға килдем! — ти Ҡамыр батыр.
   Шулай тигән дә Ҡамыр батыр, суҡмарын күтәреп, дейеүгә һуҡҡан икән, тегенең башы өҙөлөп, ситкә тәгәрәгән, кәүҙәһе шунда ергә ауған. Ҡамыр батыр дейеүҙең башын, суйын һарайҙы ҡалҡытып, уның аҫтына тығып ҡуйған, ә кәүҙәһен шундағы диңгеҙгә таш¬лаған. Шунан Ҡамыр батыр, батша ҡыҙы менән хушлашып:
    — Мин һеҙгә һуңынан барырмын, хәҙер миңә ял итергә кәрәк,— тигән дә ҡайтып киткән.
Ҡамыр батыр күҙҙән юғалыу менән ҡыҙ янына батшаның суйын һарайҙы һаҡларға ҡуйылған һанаты килеп еткән. Ул:
   — Әгәр атайыңа дейеүҙе мин үлтерҙе тип әйтмәһәң, хәҙер үк башыңа етәм! — тигән. Ҡото алынған ҡыҙ риза булған. Улар икәүләп батша һарайына йүнәлгәндәр.
   Батша, иҫән-һау ҡайтып ингән ҡыҙын күреп, үҙ күҙҙәренә үҙе ышанмай торған. Шатлығынан хатта ҡыҙының нисек ҡотҡарылыуын, дейеүҙе кем үлтереүен һорашырға ла онотҡан. Шунда уҡ ҡыҙын ошо һанатына кейәүгә биреүен халыҡҡа иглан иткән.
   Инде өсөнсө көн туй бара. Батша ла, кейәү ҙә, ҡунаҡтар ҙа — барыһы шат, батша ҡыҙы ғына күңелһеҙ, ти. Ул Ҡамыр батырҙы көтә, ә Ҡамыр батыр һаман килмәй ҙә килмәй, ти. Батша ҡыҙы килгән бер кешене күҙҙән үткәреп ултыра.
   Бына бер ваҡыт һарайға бер хәйерсе килеп ингән дә ишек төбөнә генә ултырған. Батша, хәйерсене күреп ҡалып, бик асыуланған, уны ҡыуып сығарырға бойорған. Батша ҡыҙы ул хәйерсенең Ҡамыр батыр икәнен таныған да, атаһына килеп, уны бында ҡалдырыуын һораған.
   — Атай, рөхсәт ит, ул да бында булһын,— тигән. Ҡыҙы һорағас, батша ҡарышмаған. Шул саҡта батша ҡыҙы хәйерсегә бер аяҡ бал килтереп биргән. Хәйерсе балды эсеп ебәргән дә батшанан бер йыр йырларға рөхсәт һораған. Батша рөхсәт иткән. Ҡамыр батырҙың сикһеҙ моңло йырынан тәьҫирләнеп, бөтә ҡунаҡтар ойоп киткәндәр. Батша ҡыҙы ғына айыҡ ҡалған. Шул саҡта Ҡамыр батыр хәйерсе кейемен сисеп ташлаған, батша ҡыҙы уға суйын һарайҙан сыҡҡас ниндәй хәлдәр булғанын һөйләп биргән. Ҡамыр батыр:
   — Ҡунаҡтар һушын йыйғас, һин ошоларҙың барыһын да уларға һөйләрһең,— тигән дә икенсе йыр башлаған, ти. Был йырға ҡунаҡтар, һушын йыйып, уянып киткәндәр. Батша ҡыҙы үҙен дейеүҙән кем ҡотҡарғанын ҡысҡырып һөйләп биргән. Ҡунаҡтар теге һанатҡа ҡырын күҙ менән ҡарай башлағандар, ә ул һаман:
   — Юҡ, юҡ! Дейеүҙе мин үлтерҙем, батша ҡыҙын дейеүҙән мин ҡотҡарҙым! — тип ҡысҡырына, ти.
   Шул ваҡыт батша уға:
   — Әгәр дейеүҙе һин үлтергәнһең икән, раҫла! Нисек раҫларһың? — тип һорау биргән.
   — Дейеүҙең башын өҙә саптым да суйын һарай аҫтына ҡыҫтырып ҡуйҙым,— тигән теге һалдат.
   Бына шулай тигәс, барыһы ла, күмәкләшеп, суйын һарай янына киткән. Барып еткәс, батша үҙенең был һанатына:
   — Дейеүҙең башын суйын һарай аҫтына ҡыҫтырып ҡуйғанһың икән, хәҙер уны кире алып беҙгә күрһәт,— тигән.
Һанат тегеләй иткән, былай иткән, суйын һарайҙы күтәреү түгел, урынынан ҡуҙғата ла алмаған.
Шул саҡта халыҡ араһынан Ҡамыр батыр килеп сыҡҡан да, суйын һарайҙы күтәреп:
   — Дейеүҙе мин үлтерҙем. Бына уның башы! — тип дейеүҙең килбәтһеҙ башын алып күрһәткән. Шунан ул диңгеҙгә сумған да шул арала дейеүҙең кәүҙәһен дә күтәреп алып сыҡҡан. Халыҡ, Ҡамыр батырҙың был батырлығын күреп, хайран ҡалған.
Шунан инде батша Ҡамыр батырға:
   — Вәғәҙәм буйынса, ярты байлығым менән ҡыҙымды һиңә бирәм, минең вариҫым булырһың,— тигән, ә теге алдаҡсы һанатын аҫырға бойорған, ти.

       Йәшәгән, ти, батырҙар. Башҡорт халыҡ әкиәт­тәре.— Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте,

1990.— 536 бит.

Давным-давно жили-были старик со старухой. Старик ловил рыбу, этим и жили. Хоть и жили они в бедности, но на жизнь свою не жаловались. Только одно их огорчало — не было у них детей.

Как-то однажды старик ушел ловить рыбу. А старуха тем временем сделала двух мальчиков. Одного она вылепила из теста, а другого вырезала из толстого корешка. Посмотрела старуха на игрушечных мальчиков, тяжело вздохнула, и положила их в сундук. Через некоторое время услыхала старуха какой-то шорох из сундука. Она решила, что в сундуке завелись мыши, и открыла сундук. Видит старуха, что игрушечные мальчики ожили. А тут и старик пришел с рыбалки. Удивились старики и очень обрадовались мальчикам. Того, который был сделан из теста, они назвали Камыр-батыром, а другого, который был вырезан из корешка, — Тамыр-батыром.

Мальчики росли не по дням, а по часам. И вот однажды Камыр-батыр решил пойти побродить по белу свету и повидать мир. Старик со старухой очень огорчились. Но Камыр-батыр настаивал на своем, и старики в согласились его отпустить. И стал Камыр-батыр собираться в дорогу. Попросил он отца сделать ему чугунную палицу в пятнадцать пудов, меч того тяжелее и лук со стрелами. Когда все было готово, Камыр-батыр повесил к потолку одну из своих стрел и сказал своему брату:

— Ты каждый день смотри на эту стрелу. Если с нее будет капать молоко, значит, я жив и здоров. А если закапает кровь, значит, со мной случилась беда. Тогда пойдешь меня искать.

Попрощался Камыр-батыр с родителями и братом, взял свое оружие и пошел, куда глаза глядят. Идет он, идет, и увидел среди леса одинокую избушку. Решил Камыр-батыр там заночевать. А в этой избушке жила старушка-ведьма. Встретила старушка Камыр-батыра и стала его расспрашивать:

— Кто ты будешь, сынок? Откуда идешь? Куда путь держишь?

Камыр-батыр ответил на все вопросы старушки и попросил у нее поесть. Ведьма тотчас поставила перед Камыр-батыром всякой разной еды и какой-то напиток. А напиток тот был отравой. Только сделал батыр глоток и тотчас упал без сознания. А ведьма только того и ждала. Она убила батыра и съела его.

А дома тем временем Тамыр-батыр смотрел на стрелу. Вдруг видит батыр, что со стрелы вместо молока закапала кровь. Быстро собрался Тамыр-батыр в дорогу и пошел искать своего брата. Идет батыр, идет, и пришел он к избушке той самой ведьмы. Заходит Тамыр-батыр в избу, а там его встречает очень красивая девушка. Рту девушку, оказывается, похитила старушка-ведьма и держала у себя, как прислугу.

— Егет, если тебе дорога твоя жизнь, скорее уходи отсюда,- говорит девушка Тамыр-батыру.

— Пока не увижу своего брата — не уйду,- отвечает Тамыр-батыр.

— Тогда вот что: старушка попытается тебя накормить и напоить. А ты ни к чему не притрагивайся,- сказала девушка и убежала.

Пока Тамыр-батыр стоял и раздумывал, пришла та самая старушка-ведьма. Зашла и стала расспрашивать:

— Кто ты будешь, сынок? Откуда идешь? Куда путь держишь? Проголодался, наверное? Пойдем, я тебя накормлю.

Наставила старушка перед батыром всякой разной еды и тот самый напиток. Но как ни уговаривала ведьма, Тамыр-батыр, помня слова девушки, ни к чему не притронулся. Устав уговаривать, старушка решила просто схватить батыра и убить его. Но Тамыр-батыр сам крепко схватил ведьму за волосы, стал бить ее своей плеткой и требовать, чтоб она вернула его брата. Не выдержала старуха и согласилась вернуть Камыр-батыра. Вытащила старушка из большого сундука кости Камыр-батыра, разложила их на земле, приставила к костям голову батыра и окропила все это какой-то водой. Тут Камыр-батыр ожил и открыл глаза.

— Ох, и долго же я спал!- говорит Камыр-батыр.

— Ага, как же, спал он! Если бы не я, спать бы тебе вечным сном,- сказал Тамыр-батыр и все рассказал брату. Камыр-батыр, услышав рассказ брата, взял свою пятнадцатипудовую палицу и одним ударом превратил старушку-ведьму в лепешку. Все богатство ведьмы и девушку-служанку он отдал брату. Тамыр-батыр вернулся вместе с девушкой обратно к родителям, а Камыр-батыр пошел дальше.

Идет Камыр-батыр, идет, а сам думает, есть ли на свете кто-либо сильнее его. Дошел он до города, где жил и правил один царь. Попросился батыр к одному старику на ночлег. Старик чем смог накормил батыра. Во время еды Камыр-батыр стал расспрашивать старика о делах в этом городе. Старик тяжело вздохнул и говорит:

— Несчастный у нас город, сынок. Жили мы прежде очень хорошо и счастливо. Но однажды прилетел в наш город дэв и решил остаться тут жить. А всех жителей города он погрозил убить. Услышав это, жители города собрались на площади и решили отправить к дэву своих послов. Пошли наши послы к дэву и сказали: “Мы тебе заплатим столько, сколько попросишь. Только не трогай нас и наш город”. А дэв сказал им: “Будете каждый день присылать ко мне по одной девушке, и я вас не трону”. Что поделать, люди согласились. И с тех пор мы каждый день отдаем дэву одну из наших девушек. Сегодня наступила очередь дочери царя. Царь обещал большую награду тому, кто сумеет спасти его дочь от дэва. Сейчас царевна находится в чугунном дворце, а чтоб она не сбежала, ее сторожит один из визирей царя.

Как только старик закончил свой рассказ, Камыр-батыр взял свою чугунную палицу и вышел на улицу. Было уже заполночь и очень темно. Камыр-батыр подошел к чугунному дворцу и потянул за дверь. Дверь не была заперта и очень легко открылась. Царевна увидела Камыр-батыра и спросила:

— Ты зачем пришел сюда, егет? Уходи скорее, сейчас прилетит дэв, он погубит тебя!

— Не уйду,- отвечает батыр.- Я пришел, чтобы убить дэва и спасти тебя.

Только он успел это сказать, как поднялся сильный ветер, грянул гром и откуда-то, как из-под земли, появился огромный дэв.

— А ты откуда тут взялся?- взревел дэв.

— Пришел, чтобы убить тебя и спасти эту девушку,- ответил Камыр-батыр, поднял свою пятнадцатипудовую палицу и со всей силой обрушил ее на голову дэва. Голова дэва оторвалась и покатилась, а туловище рухнуло на землю. Камыр-батыр приподнял чугунный дворец и засунул под него голову дэва. А туловище дэва сбросил в озеро. Затем Камыр-батыр попрощался с царевной и сказал ей:

— Я к вам попозже приду. А сейчас мне нужно отдохнуть и поспать,- и пошел обратно в дом к старику.

Как только Камыр-батыр скрылся из виду, к девушке подошел стороживший ее визирь.

— Если ты не скажешь отцу, что дэва убил я, я тебя убью,- сказал он царевне.

Испуганная девушка согласилась, и они вдвоем пошли к царскому дворцу. Увидев дочь живой и невредимой, царь не поверил своим глазам. От радости он даже забыл спросить, кто убил дэва. Царь тотчас объявил народу, что выдает свою дочь замуж за визиря.

Вот уже третий день идет свадьба. Все веселятся, радуются. Одна лишь царская дочь сидит печальная. Она ждет своего спасителя — Камыр-батыра, а его все нет и нет.

И вот заходит во дворец какой-то нищий, весь в лохмотьях и присаживается у дверей. Царь, увидев нищего, очень рассердился и велел прогнать его прочь. А царевна узнала в нищем своего спасителя и стала просить отца, чтобы тот разрешил нищему остаться. Царь очень любил свою дочь и не стал отказывать в ее просьбе. Нищему преподнесли ковш с крепким медом. Выпил нищий меда и попросил разрешения спеть песню. Царь разрешил. Сильный и певучий голос Камыр-батыра так сильно подействовал на гостей, что те впали в забытье. Лишь царевна сидела по-прежнему и, улыбаясь, смотрела на своего батыра. Тогда Камыр-батыр скинул с себя лохмотья, и царевна рассказала ему обо всем, что случилось после его ухода.

— Когда гости придут в себя и очнутся, ты все им расскажешь,- сказал Камыр-батыр, и запел другую песню. От этой песни все гости пришли в себя и проснулись. Царевна всем им рассказала о том, кто на самом деле спас ее от дэва, и как визирь угрозами заставил ее солгать. Люди зашумели и стали требовать у визиря объяснений.

— Нет, нет! Рто я убил дэва и спас царевну!- продолжал кричать визирь.

А царь ему говорит:

— Если это ты убил дэва, ты сумеешь это доказать. У тебя есть доказательства?

— Я отрубил дэву голову и засунул ее под чугунный дворец,- отвечает визирь.

Все пошли к чугунному дворцу. Дошли они до чугунного дворца, и царь говорит:

— Коли ты сумел засунуть голову дэва под этот дворец, сумеешь ее вытащить оттуда и показать всем нам. Давай, доставай голову.

Но как ни тужился визирь, но так и не смог, не то, чтобы приподнять, но даже пошевелить чугунный дворец.

Тут подошел Камыр-батыр, одной рукой приподнял дворец, а другой рукой вытащил голову дэва. А затем нырнул в озеро и вытащил оттуда туловище дэва. Изумился народ такой необычайной храбрости и силе батыра. А царь объявил:

— Как я и обещал, я отдаю за тебя свою дочь и полцарства впридачу. И объявляю тебя, Камыр-батыр, своим наследником.

А своего лживого и коварного визиря царь велел повесить.

Камыр-батыр

Борын
– борын заманда, кәҗә – команда, әби –
бабай тумас борын, әти белән икәү генә
торган чагында, бар иде, ди, бер карт
белән карчык. Аларның балалары юк иде,
шуңар кайгылары бик зур иде, ди.

Бер заман болар
исәпләделәр, уйладылар да камырдан бер
бала сыны ясап куйдылар, ди. Әби чыгып
китте, ди, сыер саварга, бабай чыгып
китте, ди, утын ярырга.

Керсәләр, исләре
китте, акыллары таралды, ди: камыр сыны,
малай булып, кәҗә бәтиләре белән уйнап
йөри икән.

Камыр малай төн
үсә, көн үсә, ай үсәсен көн үсә, ел үсәсен
ай үсә. Бабай ясап бирде, ди, моңа шартаяк.
Малай бер таянган иде, ди, шартаяк шарт
итеп сынды, ди. Бабай төшеп китте, ди,
тимерчегә, ясатты, ди, моңа тимер шартаяк.

Малай беркөнне
урамга чыга – бер малайның аягын сындырып
керә, икенче көнне чыга – икенче малайның
муенын сындырып керә, ди.

Шуннан соң авыл
халкы, җыелып, бабайга әйтәләр:

• Малаең малай төсле
  түгел, балаларны имгәтеп бетерә, теләсә
  кая куй! – диләр.

Чыгып китә малай
дөнья гизәргә. Көн китә, атна китә, ай
китә, ел китә, бер саплам җир китә. Барып
керә, ди, бу бер карурманга. Очрый, ди,
моңа бер аягын тышаулаган кеше.

Камыр-батыр
сорый моннан:

• Нишләп тышауладың
  бу аягыңны? – ди.

Теге кеше әйтә:

• Миңа
  болай да таманга туры килә әле, – ди, –
  аягымны ычкындырсам, мин күккә очам,
  минем арттан кош – корт та очып җитә
  алмый, – ди.

Баралар, баралар,
ди, бара торгач, очрый, ди, боларга борын
тишеген бармагы белән кысып утырган
бер кеше.

Камыр батыр сорый
моңардан:

• Нишләп болай борын
  тишегеңне кысып утырасың? – ди.

Теге кеше әйтә:

• Миңа
  болай да таманга килә әле, – ди. – Югыйсә
  дөньяда зилзилә куба, бер борын тишеге
  белән өрдереп тә биш ташлы тегермән
  әйләндерәм мин, – ди.

Камыр батыр моны
да үзе белән ияртеп алып китә.

Баралар – баралар,
ди, болар, очрый, ди, боларга эшләпәсенкырын
гына салган ак сакаллы бер бабай.

Камыр батыр сорый
моңардан:

• Нишләп болай
  эшләпәңне кырын гына салдың? – ди.

Теге бабай әйтә:

• Миңа
  болай да таманга килә әле, – ди. – Мин
  эшләпәмне турыга кисәм, күз ачмаслык
  буран чыга, басып кисәм, җир йөзенә ике
  илле боз ката, – ди.

Камыр батыр монысын
да үзе белән ияртеп китә.

Баралар – баралар,
ди, болар, очрый, ди, боларга ук төзәп
торучы тагын бер кеше.

Камыр батыр сорый
моңардан:

• Нәрсә атасың син
  болай? – ди.

Ук төзәп торучы
әйтә:

• Ә–ә–ә–нә
  күрәсеңме теге тауның кабыргасында,
  моннан алтмыш чакрым җирдә, бер чебен
  утыра. Шул чебеннең сул күзен атып
  чыгараем, – ди.

Камыр батыр моны
да үзе белән ияртеп китә.

Тагын китәләр, ди.
Беравык баргач, очрый, ди, боларга туфрак
белән уйный торган сакаллы бер кеше.

Камыр батыр сорый
моңардан:

• Нишләп болай
  уйныйсың? – ди.

Сакаллы кеше әйтә:

• Бу яктан
  сугам – бу якка тау өям, бу яктан сугам
  – бу якка тау өям, – ди.

Камыр батыр монысын
да үзе белән ияртеп китә. Барып җитәләр
болар бер байга, сорыйлар моның кызын.

Бай бик кире була,
төрле хәйләләр кора.

• Минем
  кызым – бай кызы, патша кызыннан ким
  түгел, – ди. – Әйдә, миннән булсын
  яхшылык, – ди, – йөгерешчемне узсаң,
  бирсәм бирермен инде, – ди.

Китәләр йөгерешкә.
Аягын тышаулаган егет алтмыш чакрым
җирне бер – ике сикерүдә барып җитә дә,
бай йөгерешчесе килеп җиткәнче дип, тау
өстендә йоклап китә.Байның йөгерешчесе
йөгереп, мәйданга кынлашып килгәндә,
теге һаман йоклаган була, ди, әле.

Камыр батыр әйтә:

• Ай –
  һай, – ди, – бай малае җиңә бит, – ди. –
  Ат әле тегеңәр, – ди.

Алтмыш
чакрымнан чебеннең сыңар күзен атып
алучы кеше атып җибәрә, ук йөгерешченең
колак яфрагын чеметтереп ала. Йөгерешче
уянып китә дә мәйданга бай йөгерешчесеннән
алда килеп җитә, ди.

Хәзер
бай алай итә, болай итә, боларны алдап,
чуен мунчага яба, ди. Әрдәнә – әрдәнә
утын өйдерә, ут төртә, боларны яндырып
үтермәкче була. Болар мунча эчендә пешә
башлыйлар, ди. Камыр батыр бабайның
эшләпәсен туры кидерә – мунча эчендә
күз ачмаслык буран кузгала, ди. Алай да
пешә башлыйлар, ди. Камыр батыр бабайның
эшләпәсен батырып кидертә – мунча
стенасына ике илле боз ката, ди.

Икенче көнне бай
мунча ишеген ачып җибәрсә, шаккатып
ботын чаба: болар барысы да исән!

Камыр батыр әйтә,
ди, байга:

• Башымны
  катырма син минем, – ди. – Алыштанмы,
  салыштанмы? – ди.

• Алыштан
  да булыр, – ди бай, – салыштан да булыр.
  Минем сиңа бирә торган кызым юк, көчең
  җитсә алырсың, – ди.

Китте,
ди, алыш, китте, ди, егып салыш. Шундый
алыштылар, шундый салыштылар, ди, тигез
җирдә түмгәк булды, түмгәк җирләр
тигезләнде, ди. Көн сугыштылар, төн
сугыштылар, ди, кич сугыштылар, бик озак
сугыштылар, ди. Бер борын тишеге белән
өрдереп тә биш ташлы тегермән тарттыручы
кеше борын тишеген сызгырттырып җибәрә
– байның утыз кешесе очып китә, ди.
Туфрак белән уйнаучы бер яктан сугып
җибәрә – утыз кеше күмелә, икенче яктан
сугып җибәрә – утыз кеше күмелә, ди.
Камыр батыр күсәге белән бер селтәнә –
утыз – кырык кеше имгәнеп бетә, ди.

Бай түзә алмаган,
кызын бирергә булган, ди. Кызны Камыр
батырга биргәннән соң, утыз көн уен
итеп, бик каты сыйланганнар, ди.

Туйларында
мин дә булдым, аш – суларының чиге юк,
бәлешләренең төбе юк, мичкә – мичкә бал
куйганнар, үзләре чүмеч белән генә
чумыралар, миңа сабы белән генә эләкте.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]

• #
• #
• #
• #
• #
• #
• #
• #
• #
• #
• #

«Камыр батыр» татарская народная сказка.

Борын заманда бер авылда карт белән карчык торганнар. Боларның ир балалары булмаганга, ярлылыкта гомер кичерәләр икән. Ьәрвакытта аллага ялварып, үзләренә бер ул бирүне сорыйлар икән. Көннәрдән бер көнне бер карт килгән дә:

— Әгәр дә ходай бала бирсен дисәгез, камыр изегез дә, шул камырдан бала кыяфәтле нәрсә әвәләп, мич юллыгына куегыз, иртә белән торгач, шул камырны актарып карагыз, — дигән.

Картлар, бу сүзгә бик сөенешеп, теге карт кушканча, камыр әвәләгәннәр дә төнгә мич юллыгына куеп калдырганнар. Иртәгесен торып, камырның тышын ватып карасалар, ни күзләре белән күрсеннәр: камыр эчендә бик матур, бик таза бер ир бала ята икән. Картлар, бик куанышып, баланы тәрбия кылырга тотынганнар. Бала бик тиз үсә башлаган.

Малай, зураеп, башка малайлар белән уйнарга чыга башлагач, авылдагы балаларның ата-аналары һәммәсе аннан зарланырга тотынганнар. Камыр батыр уйнаган чагында иптәш малайларын имгәтеп бетерә икән. Кулларыннан ныгытыбрак тотса, куллары сына; аякларыннан тотса, аяклары сына икән. Ул шундый көчле булган.

Ахырда, авыл халкының зар елавына чыдый алмый, аталары Камыр батырны бер җиргә дә чыгармый, өйдә генә асрый башлаганнар. Шулай, Камыр батыр үсеп зур гәүдәле таза егет булган. Инде аны өйдә асравы читен була башлаган. Ул, ишекләрне ватып чыгып, көчен кая куярга белмәгәнгә, тик торганда авыл халкын кыерсыта икән.

Ахыры беркөнне атасы аны чакырган да:

— Улым, халык синнән бик зарлана. Син бу авылдан кая булса да китеп, үзеңә бер-бер һөнәр өйрәнеп кайт, үз көнеңне үзең күрерсең, — дигән.

Камыр батыр, атасының сүзен тыңлап, авылдан чыгып киткән. Байтак җир киткәч, аңар үзе төсле зур гәүдәле икенче бер батыр очраган. Камыр батыр аны туктаткан:

— Син ни атлы? — дип сораган. Теге:

— Исемем Тимер батыр, — дип җавап биргән. Камыр батыр аңар:

— Әйдә, Тимер батыр, көрәшәбезме? — дигән.

Тимер батыр риза булып, көрәшергә тотынганнар. Камыр батыр тегене күз ачып йомганчы бөтереп җиргә салган. Шуннан соң алар, дус булып, икесе бергә киткәннәр.

Бара торгач, боларга өченче батыр очраган. Исеме Бакыр батыр икән. Аның белән элек Тимер батыр көрәшеп караган. Ега алмаган. Аннан соң Камыр батыр тотынган икән, хәзернең эчендә Бакыр батырны күтәреп җиргә салган.

Шуннан өч батыр, дуслашып, гомер буе бер-берсеннән аерылмаска сүз биреп, бергә киткәннәр. Бара-бара, зур бер урманга барып җиткәннәр. Бер уңайлы, кош-корт күп урынны сайлап алып, йорт салганнар да бергә-бергә көн күрә башлаганнар. Һәр көнне чиратлашып икесе ауга китә, берсе өй сакларга, аш пешерергә өйдә кала икән.

Көннәрдән бер көнне өй сакларга Тимер батыр калган. Камыр батыр белән Бакыр батыр ауга чыгып киткәннәр. Тимер батыр казанга аш салган. Аш кайнап чыккач кына, берәү ишек кага башлаган. Батыр ишекне ачса, күрә: ишек төбендә Үзе бер карыш-сакалы биш карыш бер карт басып тора. Тимер батыр әйткән:

— Әйдә, бабай, рәхим ит, кунак булып чыгарсың, — дигән.

Карт әйткән:

— Керер идем дә, буем җитми шул, бусагадан күтәреп кертсәнә, — дигән. Аны бусагадан күтәреп керткән. Бабай йөзлек янына килгән: — Инде менгереп утырт, — дигән.

Тимер батыр аны йөзлеккә менгереп утырткан да кечкенә җамаяк белән алдына аш китереп куйган. Карт аның белән генә туймаган:

— Казаны белән китер, — дигән.

Тимер батыр аның алдына ашны казаны белән китереп куйгач, күз ачып йомганчы ашап бетергән дә, Тимер батырны бер якка сугып егып, үзе чыгып качкан. Бу бер җен карты икән.

Тимер батыр ашны яңадан пешереп, иптәшләре кайткач, аларга булган эшне сөйләргә хурланганга, эчтән генә тынып калган.

Икенче көнне өйдә калырга кизү Бакыр батырга булган. Ул аш пешергәч тә, кичәге шикелле, теге Үзе бер карыш-сакалы биш карыш карт килеп, бөтен ашны ашап бетереп, үзен кыйнап чыккан. Бакыр батыр да, бу эшкә хурланып, иптәшләренә бер әйбер дә сөйләмәгән.

Өченче көнне чират Камыр батырга тигән. Гадәттәге вакытта Сакалы биш карыш тагын килеп җиткән. Ул ишек шакылдаткач, Камыр батыр ачкан да тегене күргән.

— Ни кирәк сиңа, бабай? — дип сораган.

Карт әйткән:

— Бусагадан күтәреп керт! — дигән.

Камыр батыр әйткән:

— Керәсең килсә, үзең дә керерсең әле! — дигән.

Карт бусага аркылы сикереп кергән. Йөзлек янына килеп:

— Күтәреп утырт! — дигән. Камыр батыр:

— Утырасың килсә, үзең дә утырырсың! — дигән.

Карт, үзе сикереп менеп утырып, аш сораган. Камыр батыр җамаяк белән китергәч:

— Бу гына аз, казаны белән китер! — дигән.

Камыр батырның моңа бик ачуы килеп, сакалыннан чорнап тотып, бер идәнгә, бер түшәмгә бәрә-бәрә, бик каты кыйнаган. Кыйнаган-кыйнаган да, кыйнап туйгач, урманга алып чыгып, сакалыннан бер каенга бәйләп куйган. Иптәшләре кайткач, әйткән:

— Сез югында әллә нинди бер кыяфәтсез карт кереп йөдәтә башлаган иде, мин аны бик кыздырып, сакалыннан каенга бәйләп куйдым. Әйдәгез, барып карыйк, — дип, каен янына алып киткән.

Карасалар, күрәләр: җен карты сакалын өзеп качкан, бары каенга бәйләнгән сакалы гына җилбердәп тора. Киткән юлы буенча каны тамып барган икән. Батырлар шул кан эзе буенча аны эзләргә киткәннәр. Байтак баргач, кан эзе җир астына төшә торган бер тишеккә барып туктаган. Батырлар: «Кемгә җир астына төшеп җенне үтерергә?» — дип, киңәш итәргә тотынганнар. Тимер батыр белән Бакыр батыр икесе дә курыкканнар:

— Безнең төшәр хәлебез юк, — дигәч, Камыр батыр:

— Алайса үзем генә төшәм, — дип, биленә озын бау бәйләгән дә, бауның очын иптәшләренә тоттырып, төшеп киткән.

Җир астында Камыр батыр картны эзләгән-эзләгән дә таба алмаган. Актарынып йөри торгач, бер ишекне ачып җибәрсә: бер бүлмә тулы көмеш, энҗе, мәрҗән, төрле-төрле асылташлар, ди. Бу пәринең хәзинәсе икән. Камыр батыр бу малларны бауга бәйләп биргән. Иптәшләре җир өстенә тартып чыгарганнар. Аннан соң тагын икенче бер ишекне ачса: бик матур бер кыз утыра, ди, ул кызны теге җен карты урлап шушында ябып куйган икән. Батыр кызны алып чыккан да, бау белән тартып менгергәннәр. Ул арада Тимер батыр белән Бакыр батыр, бу кадәр малны, матур кызны күргәч: «Камыр батыр чыкса, һәммәсен үзенә алыр, безгә бернәрсә дә бирмәс», — дип куркып, бауны тартып алганнар да Камыр батырны җир астында калдырып качканнар. Камыр батыр түбәннән кычкырган, кычкырган — җавап бирүче булмаган. Ул, башка берәр җирдән чыгарга булмасмы дип, эзләнергә тотынган.

Моңар кадәр ачмаган бер ишекне ачып караса, намазлык өстендә тәсбих тартып бер карчык утыра, ди. Камыр батыр аннан:

— Әби, монда нишләп утырасың? — дип сораган. Карчык аңа үзенең хәлен сөйләп биргән. Яшь чагында җен

карты аны урлап, гомере буе шунда ябып асраган икән. Камыр батыр аннан юл сораган. Изге карчык аңа юл күрсәткән.

— Менә, улым, шушы юл белән бар. Бара-бара, бер якты җиргә барып чыгарсың. Анда бер зур агач күрерсең. Шуның башында Сәмруг кош оя ясаган булыр. Һәр елны бер вакытта аждаһа елан килеп аның балаларын ашап китә икән, әгәр син, барып җитеп, еланны үтереп, Сәмругның балаларын коткара алсаң, бәлки ул сине җир өстенә алып чыгып куяр, кара аны, тизрәк бара күр: инде аждаһа килергә бары өч көн калды, шуңар чаклы барып җитәргә тырыш, — дигән.

Камыр батыр, аңар рәхмәтләр укып, карчык күрсәткән юлдан киткән.

Ул шул юлдан өч көн, өч төн туктамый барган, дүртенче көнне әлеге әби әйткән яктылыкка килеп чыккан. Сәмруг оя ясаган зур агачны табып, аның төбендә еланның килүен көтеп яшеренеп торган. Бу вакыт Сәмруг кош каядыр киткән икән. Менә бераз вакыттан ажгырып аждаһа килеп тә җиткән. Ул агачка сарылу белән, Камыр батыр, яшеренгән җиреннән чыгып, кылычы белән аның башын өзеп тә төшергән. Ояга менеп, кур-кышкан кош балаларына еланның үлгәнен сөйләп биреп, үзенең җир өстенә чыгарга теләгәнен белдергән. Кош балалары:

— Безнең әни бик усал ерткыч кош, адәм балаларын бер дә яратмый. Ул сине, килү белән, белмичә харап итеп ташламасын. Шуның өчен без сине башта аңар күрсәтми торыйк, — дип, Камыр батырны ояның бер кырыена яшергәннәр.

Бер заман Сәмруг очып килгән дә: «Фу! Адәм исе килә!» — дип, ачуланып як-ягына каранырга тотынган. Балалары аңар эшнең ничек-ничек булганын, бер кеше килеп еланны үтергәнен сөйләп биргәннәр. Сәмруг, дошманы үлгәнгә бик шатланып:

— Кая ул кеше? Күрсәтегез! — дигәч, Камыр батыр яшеренгән урыныннан чыккан. Кош, аңар бик күп рәхмәтләр укып:

— И адәм баласы, миннән ни телисең? Ни генә сорасаң да эшләрмен, — дигән.

Камыр батыр әйткән:

— Мине җир өстенә чыгарып, тора торган урыныма илтеп куйсаң, бик яхшы булыр иде, — дигән.

Сәмруг кош әйткән:

— Баш өсте! Минем сыртыма утыр да күзеңне йом, үзем

әйткәнче ачма, — дигән.

Камыр батыр утыргач, Сәмруг кош аны очыртып алып киткән. Өч көн, өч төн очканнар. Сәмруг җиргә килеп кунган да:

— Инде күзеңне ач! — дигән.

Камыр батыр күзен ачып җибәрсә, үзен урмандагы өйләре янында күргән. Шунда ук иптәшләре Тимер батыр белән Бакыр батыр, алып кайткан малларны бүлеп бетереп, кыз өчен ду күчереп, канга батып сугышып яталар икән. Кинәт, исән-сау килеш кайткан Камыр батырны күргәч, икесе дә сугышуларын онытып, бик куркытып, аның аягына егылганнар:

— Малны да, кызны да үзең ал. Зинһар өчен безне үтерә күрмәсәнә, кичерсәнә! — дип ялварырга тотынганнар.

Камыр батыр, аларның үзенә каршы эшләгән әшәкелекләре өчен чын күңелдән үкенүләрен күргәч, рәхиме килеп, кылган явызлыкларын кичергән. Аның өстәвенә, хәзинәне дә өчесе арасында уртак бүлеп, кызны үзенә хатынлыкка алып, элекке шикелле рәхәт гомер сөрә башлаганнар.

***

Жили в давние-давние времена на свете старик со старухой. Хорошо они жили, но вот беда — не было у них детей. Однажды старуха пекла пироги, а старик сидел возле неё и смотрел. Потом взял он кусок теста и говорит: — Нету у нас сыночка… Сделаем-ка себе мальчика хоть из теста!
Слепили они из теста мальчика, положили его на лавку, а сами занялись делом: старуха пошла корову доить, старик отправился во двор рубить дрова.
Когда они вернулись в дом, оба очень удивились — стоят, глазам своим не верят: тестяной мальчик ожил, сидит на полу, смеётся да играет с козлёнком.
— Как же нам назвать нашего сынка? — спрашивает старуха.
— Сделали мы его из теста, пусть он и называется Камыр — говорит старик.
Стал Камыр расти не по дням, а по часам. За один месяц так вырос, как другой и за целый год не вырастет. И сил у Камыра с каждым днём прибывает.
Вышел Камыр как-то раз на улицу поиграть, стал бороться с мальчишками. Поднял одного и подбросил выше дерева. Упал мальчишка на землю, лежит, подняться не может. Подбежали к Камыру другие ребята, хотели его побороть, на землю повалить, да не могли: он сам всех раскидал, повалил. Лежат мальчишки на земле, охают.
Собрались жители аула, пришли к старику жаловаться на Камыра, в один голос твердят:
— Куда хочешь, туда и девай своего сына, только чтобы в нашем ауле больше его не было! Не то он всех наших ребят покалечит!
Нечего делать, пришёл старик домой и говорит Камыру:
— Придётся тебе, сынок, уходить отсюда.
— Не горюй, отец! — говорит Камыр. — Пойду я в дальние края, посмотрю, как там люди живут. Дай мне только дубинку на дорогу.
Принёс старик дубинку. Камыр опёрся на неё, а дубинка разломилась пополам.
— Не годится эта дубинка, — говорит Камыр. — Поди закажи кузнецу железную дубинку.
Пошёл старик к кузнецу, велел выковать железную дубинку.
Испробовал Камыр дубинку и говорит:
— Вот эта хороша: не гнётся, не ломается! Можно теперь с ней и в путь отправляться.
Напекла старуха Камыру лепёшек на дорогу, попрощался он и ушёл из аула.
Шёл он, шёл и дошёл до леса. Идёт по лесной дороге и видит: ковыляет ему навстречу человек, а ноги у этого человека связаны, словно у коня, которого на луг пастись выпустили.
Удивился Камыр и спрашивает:
— Почему это у тебя ноги связаны? Кто это связал тебя?
— Никто меня не связывал, — отвечает человек, -я сам их связал. Если я сниму с ног ремни, то зашагаю так быстро, что меня даже птица не догонит! — А куда ты идёшь?
— И сам не знаю, куда иду!
— Пойдём со мной!
Пошли они вдвоём. Шли, шли и повстречали человека. Сидит этот человек на краю дороги, зажимает себе нос пальцами.
— Почему это ты нос зажимаешь? — спрашивает его Камыр.
— Как мне не зажимать нос! — говорит человек. — Стоит мне одну ноздрю чуть приоткрыть — поднимается такой ветер, что во всей округе мельницы начинают крутиться. А уж если обе ноздри открою, беда будет — вся земля закачается!
— Хочешь с нами идти? — спрашивает Камыр.
— Хочу!
Пошли они втроём. Идут по дороге, повстречали белобородого старика. На голове у старика шапка надета, и не как у всех, а набекрень: на одном ухе держится.
Почему ты, бабай, носишь шапку набекрень? — спрашивает Камыр.
— Мне по-другому носить её нельзя, — говорит старик. — Если я надену шапку на всю голову — поднимется вьюга,
а если надвину шапку до бровей — вся земля льдом покроется.
Удивился Камыр и говорит:
— Пойдём с нами, бабай!
Пошли они дальше вчетвером и увидели стрелка. Стоит этот стрелок, целится из лука во что-то, а во что не видно.
— Во что ты целишься? — спрашивает его Камыр. Вон на склоне той горы, отвечает стрелок, — шестьдесят вёрст отсюда, на ветке сидит муха. Я хочу прострелить ей левый глаз.
Подивился Камыр и взял стрелка с собою.
Пошли они впятером и увидели какого-то старика.
Сидит этот старик на корточках, пересыпает землю с ладони на ладонь.Спрашивает его Камыр:
— Что это ты делаешь, бабай?
— Сюда насыплю, — отвечает старик, — тут гора поднимется, туда насыплю — там гора поднимется!
И этого старика взял Камыр с собою.
Пошли они вшестером и пришли в большой город. Узнал Камыр, что у хана этой страны есть дочка — красавица. Пошёл он со своими товарищами к хану, стал сватать его дочку. А хану не хочется выдавать дочку за неизвестного джигита. Стал он всякие отговорки придумывать, чтобы от Камыра как-нибудь отделаться.
— Пусть, — говорит, — кто-нибудь из вас обгонит моего скорохода, тогда можно будет и о сватовстве поговорить.
— Что ж,- отвечает Камыр, — мы от этого не откажемся.
Позвал хан своего лучшего скорохода и приказал ему бежать до высокой горы. Помчался ханский скороход изо всех сил.
Тогда бегун Камыра не спеша снял с ног ремни и пустился вдогонку. Он быстро обогнал ханского скорохода, примчался к горе, лёг на траву и стал поджидать, когда ханский скороход прибежит. Ждал, ждал да и заснул крепко.
Прибежал ханский скороход к горе и повернул скорее обратно.
А тот бегун всё спит…
Смотрят все — заклубилась на дороге пыль, возвращается ханский скороход.
Забеспокоился Камыр, говорит стрелку:
— Видно, заснул наш бегун! Этак мы и проиграть можем.Стрельни-ка в него, разбуди скорее!
Стрелок снял с плеча лук, прицелился и пустил стрелу. И так метко пустил, что стрела задела только самый кончик уха у спящего бегуна. Проснулся бегун, бросился вперёд и в один миг обогнал ханского скорохода.
Видит хан, что ничего не вышло у него из этой затеи: не смог отделаться от Камыра.
— Хорошо, — говорит, — теперь можно и о сватовстве подумать. А пока сходите вы все в мою баню да вымойтесь
хорошенько!
Не догадался Камыр, что хан задумал их погубить. Пошёл со своими товарищами в чугунную ханскую баню.
Только они вошли в баню, хан приказал запереть её крепко и обложить со всех сторон дровами. Наносили ханские слуги дров и подожгли их. Запылали сухие дрова, накалилась баня докрасна.
— Теперь они живыми не выйдут! — говорит хан.
Как только в бане стало жарко, Камыр сказал белобородому старику:
— Ну-ка, бабай, надень свою шапку на голову!
Старик надел шапку на макушку, и сразу в бане поднялась вьюга. Но и она не могла остудить баню. Тогда Камыр попросил старика надвинуть шапку до бровей. Стены бани тут же остыли и покрылись толстым слоем льда.
Наутро хан приказал отпереть баню, да так и обмер: и Камыр и все его товарищи остались живы и здоровы. Подошёл Камыр к хану и сказал:
— Хотел ты нас погубить, да не сумел! Говори мне прямо: отдашь свою дочь за меня или нет?
— Нет, — ответил хан, — по своей воле я за тебя дочь не отдам. Попробуй, если сумеешь, взять её силой!
Сказал хан эти слова и подал знак своим слугам.
Набросились на Камыра и его товарищей ханские слуги. Началась схватка, и такая жаркая, что под ногами у них все кочки сровнялись, а ровная земля взбилась кочками.
Бились они целый день, бились весь вечер, бились целую ночь.
Надоело это Камыру. Велел он своему товарищу, который нос зажимал, дунуть посильнее.
Приоткрыл тот ноздрю, и поднялся такой ураган, что все ханские слуги взлетели на воздух, как пыль.
Тут старик, пересыпавший землю с ладони на ладонь, сказал:
— Сюда насыплю — тут гора поднимется, туда насыплю — там гора поднимется!
Поднялись две высокие горы и засыпали ханских слуг. А хан всё не унимается — зовёт своих воинов. Прибежали воины, кинулись было на Камыра, а он взмахнул своей железной дубинкой и разогнал их всех. Испугался хан и выдал свою дочку за Камыра-батыра. Посадили батыры невесту на быстрого коня и увезли к родителям Камыра.
Тридцать дней пировали, сорок дней свадьбу справляли, гостей мясом неродившейся кобылицы угощали! И я на той свадьбе был — из пустого ковша мёд пил.

Борын-борын заманда, кәҗә команда, әби-бабай тумас борын, әти белән икәү генә торган чагында, бар иде, ди, бер карт белән карчык. Аларның балалары юк иде, шуңар кайгылары бик зур иде, ди.

Бер заман болар исәпләделәр, уйладылар да камырдан бер бала сыны ясап куйдылар, ди. Әби чыгып китте сыер саварга, бабай чыгып китте, ди, утын ярырга.

Керсәләр, исләре китте, акыллары таралды: камыр сыны, малай булып,кәжә бәтиләре белән чабышып уйнап йөри, ди.

Камыр малай төн үсә, көнүсә, ай үсәсен көн үсә, ел үсәсен ай үсә, ди. Бабай ясап бирде, ди, моңа шартаяк. Малай бер таянган иде, ди, шартаяк шартитеп сынды, ди. Төшеп китте, ди, бабай тимерчегә, ясатты, ди, моңа тимер шартаяк. Малай беркөнне урамга чыга — бер малайның аягын сындырып керә. Икенче көнне чыга — икенче малайның муенын сындырып керә, ди.

Шуннан соң авыл халкы җыелып бабайга әйтәләр:

— Малаең малай төсле түгел, балаларны имгәтеп бетерә, теләсәң кая куй! — диләр.

Чыгып китә, ди, малай дөнья гизәргә. Ай китә, ел китә, бер саплам җир китә. Барып керә, ди, бу бер карурманга. Очрый моңа аягын тышаулаган бер кеше.

Камыр батыр сорый моннан:

— Нишләп тышауладың бу аягыңны? — ди.

Теге кеше әйтә:

— Миңа болай да таманга килә әле, аягымны ычкындырсам, мин күккә очам, минем арттан кош-корт та очып җитә алмый, — ди.

Камыр батыр моны үзе белән ияртеп китә.

Баралар-баралар, бара торгач, очрый боларга борын тишеген бармагы белән кысып утырган бер кеше.

Камыр батыр сорый моннан:

— Нишләп болай борын тишегеңне кысып утырасың? — ди.

Теге кеше әйтә:

— Миңа болай да таманга килә әле, ди. Югыйсә дөньяда зилзилә куба, бер борын тишегем белән өрдереп тә биш ташлы тегермән әйләндерәм мин, — ди.

Камыр батыр моны да үзе белән ияртеп китә.

Баралар-баралар, ди, болар. Очрый, ди, боларга эшләпәсен кырын салган ак сакаллы бер бабай:

Камыр батыр сорый моннан:

— Нишләп болай эшләпәңне кырын гына салдың? — ди.

Теге бабай әйтә:

— Миңа болай да таманга килә әле, ди. Мин эшләпәмне туры кисәм, күз ачмаслык буран чыга, басып кисәм, җир йөзенә ике илле боз ката, — ди.

Камыр батыр монысын да үзе белән ияртеп китә.

Баралар-баралар болар. Очрый, ди, боларга ук төзәп торучы тагын бер кеше.

Камыр батыр сорый моннан:

— Нәрсә атасың син болай? — ди.

Ук төзәп торучы әйтә:

— Ә-ә-нә күрәсеңме, теге тауның кабыргасында, моннан алтмыш чакрым җирдә бер чебен утыра. Шул чебеннең сул күзен атып чыгарам, — ди.

Камыр батыр моны да үзе белән ияртеп китә.

Тагын китәләр. Беравык баргач, очрый боларга туфрак белән уйнап утырган сакаллы бер кеше.

Камыр батыр сорый моннан:

— Нишләп болай уйныйсың? — ди.

Сакаллы кеше әйтә:

— Бу яктан сугам — бу якка тау өям, бу яктан сугам — бу якка тау өям, — ди.

Камыр батыр монысын да үзе белән ияртеп китә.

Барып җитәләр болар бер байга, сорыйлар моның кызын. Бай бик кире була, төрле хәйләләр кора.

— Минем кызым — бай кызы, ди, патша кызыннан ким түгел, синдәйләргә тиң түгел, ди. Әйдә, миннән булсын яхшылык, ди, йөгерешчемне узсаң, бирсәм бирермен инде, — ди.

Китәләр йөгерешкә. Аягын тышаулаган егет алтмыш чакрым җирне бер-ике сикерүдә барып җитә дә, бай йөгерешчесе килеп җиткәнче дип, тау өстендә йоклап китә. Байның йөгерешчесе йөгереп мәйданга якынлашып килгәндә теге һаман йоклаган була.

Камыр батыр әйтә:

— Ай-Һай, ди, бай малае җиңә бит, ди. Ат әле тегеңәр, — ди.

Алтмыш чакрымнан чебеннең сыңар күзен атып алучы кеше атып җибәрә, йөгерешченең колак яфрагын чеметтереп ала. Йөгерешче уянып китә дә мәйданга бай йөгерешчесеннән алда килеп җитә.

Хәзер бай алай итә, болай итә, боларны алдап чуен мунчага яба. Әрдәнә-әрдәнә утын өйдерә, ут төртә, боларны яндырып үтермәкче була. Болар мунча эчендә пешә башлыйлар. Камыр батыр бабайның эшләпәсен туры кидерә — мунча эчендә күз ачмаслык буран кузгала. Алай да пешә башлыйлар, ди. Камыр батыр бабайның эшләпәсен бастырып кидертә — мунча стенасына ике илле боз ката.

Икенче көнне бай мунча ишеген ачып җибәрсә, ботын чабып шакката: барысы да исән.

Камыр батыр әйтә бу байга:

— Башымны катырма инде, ди. Алыштанмы, салыштанмы? — ди.

— Алыштан да булыр, — ди, бай әйтә, — салыштан да булыр, ди.—Минем сиңа бирә торган кызым юк, көчең җитсә алырсың, — ди.

Китте алыш, китте егып салыш. Шундый алыштылар, шундый салыштылар, ди: тигез җирләр түмгәк булды, түмгәк җирләр тигезләнде, ди. Көн сугыштылар, төн сугыштылар, кич сугыштылар, бик озак сугыштылар, ди. Бер борын тишеге белән өрдереп биш ташлы тегермән тарттыручы кеше борын тишеген сызгырттырып җибәрә — байның егерме кешесе очып китә. Туфрак белән уйнаучы бер яктан сугып җибәрә — утыз кеше күмелә, икенче яктан сугып җибәрә — кырык кеше күмелә, ди. Камыр батыр күсәге белән бер селтәнә, әллә нихәтле кеше кырылып бетә.

Бай түзә алмаган, кызын бирергә булган, ди. Кызны Камыр батырга биргәннән соң, утыз көн уен итеп, кырык көн туен итеп, тумаган ала биянең итен пешереп, бик каты сыйлаганнар, ди. Туйларында мин дә булдым, аш-суның чиге юк, бәлешләренең төбе юк, мичкә-мичкә бал куйганнар, үзләре чүмеч белән чумыралар, миңа сабы белән эләкте.