Камил муллашевнын соембикэ картинасына сочинение на татарском

метки: Соембикэ, Картинасын, Камиль, Ханбикэ, Картина, Гаилэсе, Буенча, Портрет

Сөенбикә. Казан ханлыгы идарәчесе (1549–1551)

Эчтәлек

Биографиясе

Сөембикә – нугай бәге Йосыф кызы, Казан ханы Җангалинең хатыны.

Җангалигә 1533 елда кияүгә бирелә. Аның үлеменнән соң (1535), Сафагәрәй хан хатыны.

1549 елда Сафагәрәй, идарәчелекне улы Үтәмешгәрәй ханга калдырып, кинәт үлеп китә; Сөембикә балигъ булмаган улы Үтәмешгәрәй ханның регенты вазифасын ала.

Сөембикә ханлык белән Кошчак бәккә таянып идарә итә. Кырымга йөз тоткан сәясәт алып барырга омтылуы белән Казан аксөякләрендә дә, рус хөкүмәтендә дә канәгатьсезлек тудыра.

Рус дәүләте белән хәрби каршылыкта тору (кара: Казанга рус дәүләте яулары) һәм аксөякләр арасында үзара килешү булмау сәбәпле, Сөембикә хөкүмәте Мәскәү яклы Казан аксөякләре тарафыннан бәреп төшерелә.

Сөембикә улын алып атасы тарафына, Нугай Урдасына качарга омтылыш ясый, әмма тотыла. Казанның яңа хөкүмәте һәм рус дәүләте арасында төзелгән килешү шартлары нигезендә Сөембикә һәм аның улы 1551 елның 11 августында Мәскәүгә озатылалар.

Соңрак ул Шаһгалигә кияүгә бирелә һәм Касыйм шәһәренә җибәрелә. Үтәмешгәрәй Александр исеме белән чукындырыла (1553).

Кайбер мәгълүматларга караганда, Шаһгали Сөембикәгә карата үтә кешелексез мөнәсәбәттә була.

Йосыф бәкнең патша Иван IV гә хатлар язып, кызын үзе янына кайтарырга тырышуы нәтиҗә бирми.

1554 елда Йосыф бәк фаҗигале төстә һәлак булганнан соң, Сөембикә исеменең сәяси һәм дипломатик әһәмияте юкка чыга.

Сөембикә образы

Сөембикә – дөнья тарихындагы мөселман идарәче хатын-кызларының иң беренчеләреннән санала.

Татар халкының тарихи хәтерендә Сөембикә ханбикәнең язмышы Казан ханлыгы фаҗигасе белән символик рәвештә бәйләнгән; аны тоткын итү һәм Мәскәүгә озату Казанның руслар тарафыннан яулануы, татарларның үз дәүләтләрен югалтулары белән тәңгәлләштерелә.

Сөембикәнең шәхесе, аның фаҗигале язмышы халык эпосында («Сөембикә бәете»), рус, татар, төрек язучылары һәм публицистлары иҗатында чагылыш таба.

Ханбикәгә багышланган иң беренче тарихи-публицистик хезмәт – Сөембикәнең романтик образы (сәяси мәнфәгатьләргә түгел, ә мәхәббәт, нәфрәт, көнчелек хисләренә буйсынып эш иткән зирәк, чибәр, әмма мәкерле хатын-кыз) тасвирланган «Казанский летописец» («Казан елъязмачысы», XVI йөзнең икенче яртысы) әсәре. Мондый чишелеш соңрак иҗат ителгән әсәрләргә дә йогынты ясый.

XVIII йөз – XIX йөз башы рус тарихи поэмаларында – М.М.Херасков, «Россияда» (1779), А.Н.Грузинцев, «Покоренная Казань» (1810), Г.Р.Державин, «Грозный, или Покорение Казани» (1814) – Сөембикә Казан символы рәвешендә, русларга каршы юнәлдерелгән «кара» көчләрнең үзәге, мәкерле, аяусыз, шул ук вакытта рәхимле итеп сурәтләнә.

5 стр., 2064 слов

Сочинение кол гали кыйссаи йосыф

… порывов влюбленных. Его аскетическая воздержанность — от чистоты человеческой. Дерзновенное новаторство Кул Гали, очевидно, выражается не в том, что он человека, выходца из демократических слоев, … многих странах мира. Для российских литераторов настоящее знаменательное событие — чествование поэта Кул Гали — также является общим праздником культуры. Мы глубоко убеждены, что подобные торжества …

XIX йөз башыннан рус тарихи драма һәм романнарында Сөембикә образы үзгәреш кичерә башлый, ул сәяси мәнфәгатьләрне шәхси хисләре хакына корбан иткән шәрекъ хатын-кызы сыйфатындагы романтик натура буларак тасвирлана – С.Н.Глинка, «Сумбека, или падение Казанского царства» (1806), М.С.Рыбушкин, «Иоанн, или Взятие Казани» (1814).

Соңрак, В.И.Лапинның «Взятие Казани» (1855) әсәрендә Сөембикә образын чынбарлыкка якынлаштырып, катлаулы һәм фаҗигале итеп күзаллау омтылышы ясала.

Татар тарих белемендә (Ш.Мәрҗани, Х.Фәезханов, Һ.Атласи һ.б.), романнар, шигъри әсәрләр, тарихи драмаларда (Г.Исхакый, М.Гафури, Ф.Әмирхан, Ф.Туйкин һ.б.) Сөембикә милли азатлык һәм рус баскынчылыгына каршы көрәш символы буларак сынландырыла.

Казан ханлыгы яуланыр алдыннан ул кичергән фаҗига халыкта азатлык өчен көрәшне дәвам итү ниятен көчәйтә. Татар әдипләренең романтик рухтагы әсәрләрендә (Ф.Әмирхан, Ш.Әхмәдиев һ.б.) татар ханбикәсенең идеаллаштырылган образы тудырыла. Татар халкының һәм Сөембикәнең уртак язмышы турында уйланып, Ф.Әмирхан ханбикәне «милләт анасы», «халык кызы» дип атый.

Татар әдәбияты аша Сөембикә образы төрек авторлары (И.В.Нәүрүзхан, Л.Каран, М.Кайа һ.б.) әсәрләренә үтеп керә һәм татар халкының милли сыйфатлары чагылышына әверелә.

1990 елларда иҗат ителгән татар тарихи прозасында – Р.Батулланың «Сөембикә» (1992), М.Хәбибуллинның «Сөембикә ханбикә һәм Иван Грозный» (1992) романнарында һәм башка әсәрләрдә Сөембикә образында татар халкының баш имәс хөр рухы һәм ирек сөю сыйфатлары туплап бирелә.

Сөембикә исеме шәһәр топонимикасында (Казанда Сөембикә манарасы, Чаллыда Сөембикә проспекты һ.б.), вакытлы матбугатта («Сөембикә» журналы) мәңгеләштерелгән.

Кече планеталарның берсенә Сөембикә исеме бирелгән.

Чыганаклар

Катанов Н.Ф. Исторические песни Казанских татар // Известия Общества археологии, истории и этнографии при Казанском университете. 1899. Т. 15, вып. 3.

Казанская история. М.–Л., 1954.

Посольские книги по связям России с Ногайской Ордой. 1551–1561 гг. Казань, 2006.

Әдәбият

Газиз Г. Татар тарихы. Казан, 1922.

Атласи Һ. Себер тарихы. Сөенбикә. Казан ханлыгы. Казан, 1993.

Урманче Ф. Идегәй. Нурсолтан. Сөембикә. Казан, 1997.

Урманче Ф. Сөембикә ханбикә: җыентык. Казан, 2001.

Баженов Н.К. Казанская история. Казань, 1847.

Вельяминов-Зернов В.В. Исследование о касимовских царях и царевичах. СПб., 1863–64. Ч. 1–2.

Худяков М. Очерки по истории Казанского ханства. Казань, 1923.

Трепавлов В.В. История Ногайской Орды. М., 2002.

Исхаков Д.М., Измайлов И.Л. Введение в историю Казанского ханства. Казань, 2005.

История татар с древнейших времен. Казань, 2014. Т. 4.

Сочинение Помогите написать сочинение на тему соембикэ манарасы, на татарском языке

Сөембикә манарасы, легендар җиде яруслы авыш манара – Казанның архитектура символы. Аның ярусларының баскычлы сызымталарыннан һәм һавага омтылган очыннан Казанны барлык сурәтләрдә таныйлар.

Чынлыкта Сөембикә манарадан сикерми, ә Мәскәүгә алып кителеп, кияүгә бирелә. Ә Иван IV үз осталарына санаулы көннәрдә манара төзергә боерырга сәләтле кеше булса да, кагыйдә буларак, корылмалар ул чакта агачтан төзелә. Тарихчылар манараны XVII яки, хәтта XVIII гасырда төзелгән диләр, хәер, ул хан заманнарындагы элеккеге күзәтү манарасы урынына салынган дигән фараз да бар. Мәгълүматларны тәгаенлау мөмкин түгел, Кремль фәрманнары архивы заман тирәнлекләрендә өметсез югалган.

9 стр., 4489 слов

Проектная работа по татарской литературе «Татар халкының …

… чувашлар 3,4% ын ,ә башка милләтләр 4,2% алып тора. Татар халкы — республикабызның төп халкы. Ул төрле кабиләләр кушылуыннан барлыкка килеп, озын … әкне яшьләр җыйганда җыр, моң яңгырап торган. Татар халкының бу күркәм йоласы турында Әхмәт Фәйзи “Тукай” романында тасвирлап китә. “ Аннары … ңәшеп хәл кылганнар һәм бәйрәмне үткәрү көне турында базар көнне игълан иткәннәр. Шуның белән бергә, бер …

Манараның яшел очына кидерелгән «алтын» алма турында да бер риваять бар. XIX гасырның имеш-мимешләре, янәсе, алма алтыннан эшләнгән, ә аның эчендә татарлар өчен мөһим документлар бар дигән сүзләр губернаторны шул хәлгә китереп җиткергән ки, ул алманы алып эчендә нәрсә барлыгын ачыкларга боерган. Алма җиздән эшләнгән була, эчендә бернинди дә документлар табылмый. Анда искерүдән барлыкка килгән тишекләр губернаторга артефактны яңартырга сәбәп булса, татар җәмәгатьчелегенең җил алып киткән документлар иртәме-соңмы табылачак дигән ышанычын ныгыта.

Хәзер алмага ярымай урнаштырылган, ә 1918 елга кадәр ике башлы бөркет кидертелгән була.

Манара Кремльнең ныгытма диварларыннан ерактарак тора, ул беркайчан саклану корылмасы булмаган, күп еллар күзәтүче ролен үтәгән. Казанлылар күптән манарага күзәтү мәйданчыгы статусын кайтарырга телиләр. Башка бер бинадан да шәһәрнең тарихи үзәгенә мондый искиткеч манзара ачылмый.

Ләкин манараның авышу почмагы куркыныч тудыра: ул төньяк-көнчыгышка таба ике метрга диярлек авышкан. XX гасыр башында манараның беренче ярусына, матур булмаса да, җимерелүдән тоткарлаучы металл кыршау кидерделәр.

Хәзер манараның нигезе ныгытылган, манара үзе реставрацияләнгән. Сөембикә манарасына керергә ярамый, әмма тыелган булгач, аның диварлары кешене үзенә аеруча җәлеп итеп тора булса кирәк, эчендәге агач култыксаларга имза куярга теләүчеләр дә байтак. Диварлардагы граффитилар арасында ХХI гасырда төшерелгәннәре дә бар.

Казанлылар да, Татарстан башкаласын яратучылар да XXI гасырда манара керү өчен яңадан ачык булыр һәм максатчанлык, матурлык һәм чыдамлык символы булып калыр дип өметләнәләр.

Бервакыт Мәскәү патшасы Явыз Иван Сөембикә ханбикәнең гүзәллеге турында ишетеп, аңа димчеләрен җибәрә. Горур ханбикә урыс патшасына кияүгә чыгудан баш тарта. Явыз Иван үз теләгең белән чыкмасаң, мин сине яу чабып алам ди һәм ишле гаскәре белән Казанны камый. Сөембикә Казан халкын коткару өчен, урыс падишаһына җиде көндә күкләргә тиеп торган җиде катлы биек манара төзесәң, кияүгә чыгам, ди. Җиденче көн тәмамлануга патшаның осталары манараны төзеп бетерә. Шул чагында Сөембикә манараның иң югары катына менеп, аска ташлана. Гүзәл ханбикә урыс хөкемдары кулына төшәргә теләмичә, әнә шулай һәлак була. Халык горур кызы хөрмәтенә манараны Сөембикә исеме белән атап йөртә башлаган.

Башка бер риваятьтә манараны яраткан ире Сафагәрәй хөрмәтенә Сөембикә салдырган дип сөйләнә. Аның мәете манара янындагы таш төрбәгә салынган булган. Сөембикә иренең үле гәүдәсе янында еш булып, күз яшьләрен күп агызган. урыс елъязмачысы Сөембикәнең ире кабере белән хушлашуын менә ничек сурәтли: “Кайгы баскан ханбикә ире төрбәсенә керде, каберне кочаклап, канлы яшьләр түгеп, елый башлады: Бөек ханым! Сөекле хатының һәм улың белән ниләр булганын белмисең! Явыз урыс патшасы кулларына калдык. Аңа каршы торырга үземнең генә көч-гайрәтем җитмәде. Ярдәм итә алырлык беркем юк, сөекле ханым! Караңгы гүрләрдән чыгып, мине үзеңә ала, икебезгә бер кабер булсын! ” ханбикә ире кабере янында шулай үксеп озак елаган, хәтта аны алырга килгән гаскәр башлыгы түзмәгән, төрбәгә җыелган бар халык күз яшьләрен агызган. Соңыннан Казан халкы гүзәл, акыллы, игелекле ханбикәсен канлы яшьләр түгеп Мәскәүгә зурлап озаткан.

21 стр., 10300 слов

Болгар дэулэте турында

… 1229 елда Жаек (Урал) елгасы буенда болгар сакчыларының монголлар белән бәрелеше турында әйтелә. Кайбер соңгырак чыганакларда, … мәсәлән, XVI йөздәге «Казан тарихы» дигән русча язмада, татар тарихи чыганагы булган … ә тикшерелгән матди культураларның калдыклары көньякта Азов-Кубан буендагы болгар җирләрендә табьшган археологик истәлекләрнең материаллары бел …

VII сыйныфта картина буенча бәйләнешле сөйләм үстерү дәресе эшкәртмәсе

план-конспект урока (7 класс) на тему

7 нче сыйныфта К.Муллашевның «Сөембикә» картинасы буенча сочинение язуга әзерлек дәресе эшкәртмәсе

Скачать:

Предварительный просмотр:

Татарстан Республикасы Тукай муниципаль районы

Боерган төп гомуми белем бирү мәктәбе

Сөйләм үстерү дәресе

Рәссам К.Муллашевның “Сөембикә”

дигән картинасы буенча сочинение язу

Эшне башкарды: Тукай муниципаль районы

Боерган төп гомуми белем бирү мәктәбенең

1 нче категорияле татар теле һәм әдәбияты

укытучысы Мулланурова Айсылу Мөдәррис кызы

Тема: Рәссам К.Муллашевның “Сөембикә”

дигән картинасы буенча сочинение язуга әзерлек.

Максат: Рәссам турында мәгълүмат бирү; Сөембикә ханбикә турында

белгәннәрен искә төшерү, сынлы сәнгатьтә һәм әдәбиятта Сө-

ембикә образына булган игътибар турында фикер алышу;

күргән һәм ишеткәнне логик эзлеклелек белән дөрес һәм матур

итеп яза белүләренә ирешү;

эстетик зәвык һәм халкыбызның бөек үткәне белән горурлану

Җиһазлау: Рәссам портреты, картинаның фоторепродукциясе,

“Сөембикә ханбикә” җыентыгы,

“Сөембикә” журналының аерым саннары:

2003-№10, 2006-№8-9, 2007-№3, проектор, рәсемнәр, презентация

Бәйләнеш: рус теле белән.

Алдан әзерлек эшләре: рәссам К.Муллашев турында мәгълүмат тупларга; Сөембикә турында өстәмә материал алып килергә.

Укытучы сүзе: Бүген безнең бик үзенчәлекле дәрес. Тактадагы рәсемгә игътибар итегез. Анда нәрсә язылган һәм ясалган?

Укучы: Анда мәкаль бирелгән: “Үткәнен белмәгәннең киләчәге юк” диелгән.

Укытучы: Димәк, бүген без сезнең белән нәрсә турында сөйләшәчәкбез?

Укучы: Сөембикә-ханбикә турында.

Укытучы: Әйе, укучылар, бүгенге тема Сөембикә-ханбикә белән бәйле.

– Укучылар, бүгенге дәрестә без татар халкының бөек үткәне, фаҗигале көннәре һәм һәр татарга якын булган ханбикәбез Сөембикә турында сөйләшербез. Кайчан яшәгән ул? Тарихыбызга кереп калырлык ниләр эшләгән? Әйдәгез, шул турыда сөйләшик әле. Сез аның турында ниләр беләсез?

Сөембикә 16 нчы гасырда яшәгән, Казан ханлыгының патшабикәсе булган.
Ул Йосыф морза кызы булган, аны Казан ханы Җангалигә кияүгә биргәннәр.

Укытучы : Дөрес, укучылар. Сөембикә- бер үк вакытта бөек тә, фаҗигале дә шәхес. Ул бер генә гасыр яшәп калган Казан ханлыгының чәчәк ату символы да, шул ук вакытта аның җимерелүе, юкка чыгу символы да. Шуңадыр, Сөембикә образы Казан белән аерылгысыз бәйләнгән. Казан дигәч, күпләребез Сөембикә манарасын күз алдына китерәбез бит. (Проекторда Казан кремле, Сөембикә манарасы рәсемнәре күренә.Слайд 1)

5 стр., 2360 слов

Кешелеклелек турында

… йләмгә өйрәтергә, кешеләргә карата әхлаклылык, кешелеклелек, туган җиргә, табигатькә мәхәббәт, гомумән, … ел саен призлы урыннар алып сөендерәләр. Сочинение бәйгеләрендә дә телебезнең байлыгын күрс … тәрбия кыла. Шуңа да һәр кеше укытучы була алмый. Укытучы һөнәрен тирә-юньгә яктылык, җылылык таратучы … соң, мине Арча педагогия училищесына китерде. Аннан соң Казан дәүләт университетының татар теле һәм әд …

Сөембикә образы инде менә ничә гасыр үзенең серлелеге, хатын-кыз буларак матурлыгы, ана булуы һәм Ватаныбыз тарихы белән бәйлелеге аркасында әдәбият һәм сәнгать вәкилләренең игьтибарын үзенә җәлеп итә. Сәнгатьтә Сөембикә образына мөрәҗәгать итү 20 нче гасыр ахыры – 21 нче гасыр башында аеруча күзгә күренә башлады. Моны илдә барган үзгәрешләр белән бәйләргә мөмкин, чөнки халыкның үзаңы уянды, без үзебезнең үткәнебез белән тирәнрәк кызыксына башладык. Ә моңарчы әлеге образга нәкъ менә рус рәссамнары игьтибар иткән. Мәсәлән, билгесез рәссамның 17 нче гасырда ясаган “Сөембикә ханбикә улы белән” дигән композициясе, рус рәссамы В.Худяковның үзе иң күренекле дип санаган картинасы һ.б.

Хәзерге заманда яшәүче һәм иҗат итүче рәссамнарның да Сөембикәгә карата булган кызыксынучанлыгы һич тә кимеми. Мисал итеп Илдар Әхмәровның “Сөембикә улы Үтәмешгәрәй белән” (1991) картинасын, Ә.Фәтхетдиновның “Сөембикә кабере”н (1997), Бакый Урманченың “Сөембикә”сен, Казахстан рәссамы Камил Муллашевның “Сөембикә ханбикә”сен (1997), Раушан Шәмсетдиновның “Үтәмешгәрәй хан һәм Сөембикә”сен (2005) һ.б. картиналарны китерергә мөмкин. (Укытучы сөйләгәндә, әлеге картиналарның репродукцияләре проекторда күрсәтелә.Слайд 2-6).

— Укучылар, ә менә безнең алда күренекле рәссам Камил Муллашевның “Сөембикә-ханбикә” дигән картинасының репродукциясе. Без бу дәрестә шушы картина буенча сочинение язарга әзерләнербез. Иң беренче эш итеп, без бергәләп якынча план төзик һәм шуның нигезендә сөйләшү алып барыйк:

Сез бу өлештә ниләр язарга уйлыйсыз?

а) Сөембикә кайда туган? Ул кем кызы? Ул ничек итеп Казан ханбикәсе булган? (Һәр сорауга җаваплар тыңлана)

б) Рәссам К.Муллашев турында кыскача мәгълүмат. Картинаның язылу тарихы.

а) Картинаның арткы планында ниләр күрәбез?

Җаваплар : Караңгы – соры күк йөзе, еракта Идел елгасы, Кремль стеналары күренә, димәк, бу – Казан шәһәре. Елгада көймәләр күренә. Диварда татар халкының символы-барс сурәтләнгән.

Укытучы: Алгы планда рәссам кемне сурәтләгән? Сөембикә ничек итеп сурәтләнгән?

Исламда аеруча хатын-кыз матурлыгына игътибар бирелә. Хатын-кыз чибәрлеге энҗе бөртегедәй ят күзләрдән саклана һәм тулысынча гаилә эчендә ачыла. Аның гүзәллеге тормыш иптәшен сокландыра, шатландыра. Сөембикә дә бик матур хатын-кыз. Чәчләре татар хатын-кызларына хас булганча, икегә аерылып, пөхтә итеп җыелган. Йөзе ак, матур. Чем-кара күзеннән сирпелеп торган нур аның йөзен, бөтен гәүдәсен балкыта. Сызылып киткән кыйгач кашлары үзенә бик килешеп тора.( Слайд 10-13)

Укытучы :Сөембикә турында тагын нәрсәләр беләсез?

Җаваплар : 1552 нче елның көзендә Явыз Иван, үзенең гаскәре белән килеп, Казан ханлыгын җимерә. Татарлар үз җирләре өчен бар көчләрен биреп сугышсалар да, җиңеләләр. Урыслар Казан ханбикәсе булган Сөембикәне, кечкенә улы Үтәмешгәрәй белән бергә, Мәскәүгә алып китәләр. Ханбикәнең китәсен белгән халык, шәһәр читенә җыелып, аны озатып кала. Бик күпләр яшь ханбикә өчен борчылып, аңа чит җирләрдә хәерле тормыш теләп, догалар укып кала. Тик, кызганычка каршы, Мәскәүдә аны бәхетле тормыш көтми. Явыз Иван аны җаны теләмәгән кешегә кияүгә бирә, ә улын, тартып алып, чукындыралар һәм Александр исеме бирәләр. Ул 22 яшендә үлеп китә һәм урыс патшалары күмелә торган урында җирләнә.

6 стр., 2646 слов

УЙНАШТАН ТУГАН. Асхия Костикова… | Авыл хатыны/Сельчанка | VK

… хатыны гына, Гаеп миндэ бит, Гаделем, калдыр мине, тап узенэ бала таба алырдай хатын, … ел буе очрашып йоргэннэр. Купме кешенен мэхэббэте шулай йори йори сунгэн. … кунеленнэн сызып ыргытты. Техникумны тэмамлагач, Казан тирэсендэге районга агроном булып эшкэ … басты. Гадел, упкэлэмэ. Мин сине якын итеп, яратып, синен намуслы булуына … хатын кайда яши, эйтмэссезме? Энисе белэн генэ яши иде бугай. Энисе …

Укытучы : Әлеге рәсемгә карагач, сезнең күңелегезгә нинди уйлар килә?

Җаваплар : Сөембикә бик горур булган. Авырлыклар алдында сыгылып калмаган, көрәшкән. (Бәеттән өзекләр уку).

Укытучы : Димәк, сез төп өлештә картинада сурәтләнгән патшабикә турында язачаксыз.

Укытучы: Ни өчен Сөембикә исеме мәңгелек?

Казан шәһәренең иң абруйлы урынында—Кремльдә—Сөембикә исеме белән бәйле манара бар. Сөембикә манарасы шәһәребезнең эмблемасына әйләнде. Ул—Казандагы милли архитектурабыз һәйкәлләренең иң күркәме һәм иң атаклысы. Шәһәребезгә килгән кунаклар аның мәһабәт һәм күккә ашып торган матур эшләнешенә сокланалар. Хәзер аның башында алтын ярым ай балкый. Ул 1990 нчы елның көзендә куелды. Аны Шамил Сәфәров җитәкчелегендәге осталар ясады.

Укытучы : Укучылар, йомгаклау өлешендә сез Сөембикә турында үзегезнең шәхси фикерләрегезне яза аласыз. Бигрәк тә Сөембикә белән горурлануыбыз, аның исемен мәңгеләштерү йөзеннән эшләнгән эшләр турында да язарга мөмкин. Бу турыда сез тагын ниләр беләсез?

Җаваплар : Бик күп санлы картиналар белән беррәттән, әдәбиятта Сөембикәгә багышланган әсәрләр бик күп язылды. Аларның барысын да диярлек яңа гына чыккан “Сөембикә ханбикә” җыентыгында күрергә мөмкин.

Скульптор Рада Нигъмәтуллина, Сөембикәгә багышлап, һәйкәл проекты эшләгән. (Рәсемен карау, фикер алышу).
Төрки халыкларның сәләтле балаларын җыеп, “Сөембикә варислары” дигән сәнгать фестивале уздырыла. (Бу турыда язылган газета-журнал материаллары белән таныштыру)

Укытучы : Җавапларыгыз өчен рәхмәт, укучылар. Халкыбыз үзенең батыр кызын онытмый. Без аның белән хаклы рәвештә горурлана алабыз.

V. Дәресне йомгаклау.

VI. Өйгә эш: сочинениене акка язып бетерергә.

Источник

метки: Буенча, Картинас, Картина, Соембикэ, Камиль, Ханбикэ, Гаилэсе, Картинасын

Татарстан Республикасы Тукай муниципаль районы

Боерган төп гомуми белем бирү мәктәбе

Сөйләм үстерү дәресе

Рәссам К.Муллашевның “Сөембикә”

дигән картинасы буенча сочинение язу

( 7 нче сыйныф)

Эшне башкарды: Тукай муниципаль районы

Боерган төп гомуми белем бирү мәктәбенең

1 нче категорияле татар теле һәм әдәбияты

укытучысы Мулланурова Айсылу Мөдәррис кызы

Тема: Рәссам К.Муллашевның “Сөембикә”

дигән картинасы буенча сочинение язуга әзерлек.

Максат: Рәссам турында мәгълүмат бирү; Сөембикә ханбикә турында

белгәннәрен искә төшерү, сынлы сәнгатьтә һәм әдәбиятта Сө-

ембикә образына булган игътибар турында фикер алышу;

күргән һәм ишеткәнне логик эзлеклелек белән дөрес һәм матур

итеп яза белүләренә ирешү;

эстетик зәвык һәм халкыбызның бөек үткәне белән горурлану

хисләре тәрбияләү.

Җиһазлау: Рәссам портреты, картинаның фоторепродукциясе,

“Сөембикә ханбикә” җыентыгы,

“Сөембикә” журналының аерым саннары:

2003-№10, 2006-№8-9, 2007-№3, проектор, рәсемнәр, презентация

Бәйләнеш: рус теле белән.

Дәреснең барышы:

Оештыру өлеше. Уңай психологик халәт тудыру.

Актуальләштерү.

Укучы: Анда мәкаль бирелгән: “Үткәнен белмәгәннең киләчәге юк” диелгән.

Укытучы: Димәк, бүген без сезнең белән нәрсә турында сөйләшәчәкбез?

Укучы: Сөембикә-ханбикә турында.

Укытучы: Әйе, укучылар, бүгенге тема Сөембикә-ханбикә белән бәйле.

Җаваплар:

Сөембикә 16 нчы гасырда яшәгән, Казан ханлыгының патшабикәсе булган.
Ул Йосыф морза кызы булган, аны Казан ханы Җангалигә кияүгә биргәннәр.

2 стр., 911 слов

Р батулла с ембик романы

… Батулла прозаның эрерәк жанрларына да игътибарын арттыра. Сугыш чоры татар авылының драматик вакыйгаларын сүрәтләгән “Юл буенда зәңгәр чәчәк” (1990) романы, … иткән икән. Озак еллар укытучы булып эшләргә туры килде. 1956-1961 … күренекле шәхесләр турында мәзәкләр җыючы да. Язучы буларак, Батулла әдәбиятның т … үкегәндә тимер ярчыгы тиеп харап булган. Сукыр булса да, бабам үз чә … “Сөембикә” кыйссасы”.

ңадыр, Сөембикә образы Казан белән аерылгысыз бәйләнгән. Казан дигәч, күпләребез Сөембикә манарасын күз алдына китерәбез бит. (Проекторда Казан кремле, Сөембикә манарасы рәсемнәре күренә.Слайд 1)

III. Яңа белем һәм күнекмәләр формалаштыру.

Укучылар, ә менә безнең алда күренекле рәссам Камил Муллашевның “Сөембикә-ханбикә” дигән картинасының репродукциясе.

з бу дәрестә шушы картина буенча сочинение язарга әзерләнербез. Иң беренче эш итеп, без бергәләп якынча план төзик һәм шуның нигезендә сөйләшү алып барыйк:

Кереш өлеш. Кем ул Сөембикә?

Сез бу өлештә ниләр язарга уйлыйсыз?

а) Сөембикә кайда туган? Ул кем кызы? Ул ничек итеп Казан ханбикәсе булган? (Һәр сорауга җаваплар тыңлана)

б) Рәссам К.Муллашев турында кыскача мәгълүмат. Картинаның язылу тарихы.

Муллашев живет и творит в Казахстане. Много путешествовал по Казахстану. В своем творчестве он затрагивает многие аспекты современной жизни и исторического прошлого. Портреты, пейзажи, сказочные персонажи — полотна жизнеутверждающие, пронизаны любовью к людям. Триптих «Земля. Время. Казахстан» стал визитной карточкой не только художника, но и романтическим символом Республики Казахстан. В произведении отражены три важных составляющие родного края — нефть, космос и целина. За эту работу Муллашев был удостоен серебряной медали Академии художеств Франции.

iv>

— оизведения: «Утро», «Земля и Время. Казахстан», серия «Горизонты целины», серия «Времена года», серия «Мир художника», «Беседа царя Оленя с рыбой», «Осень. Пора оленьей нежности и страсти», «Поцелуй полосатых», «Ревность», «Кыпчак-кыз», «Портрет первого Президента Казахстана Нурсултана Назарбаева», «Озаренное солнцем мгновение вечности», «Рождение гения», «Золотой век», «Добрый пастух», «Осень. Пора оленьей страсти и нежности и другие», «Ранним утром тысяча забот», «Прикосновение», «Живительные соки тюльпана», «Птица счастья», «Кыпчак-кыз», «Сююмбике» и др. Триптих и картина «Утро» приобретены Государственной Третьяковской галереей, часть работ художника находятся в Государственном музее искусств им. А. Кастеева в Алма-Ате, во многих государственных и частных собраниях США, Германии, Франции, Турции, Китая и др. стран мира. Картины Муллашева пользуются все большим спросом у ценителей живописи, уверенной и свободной становится с годами техника, а взгляды на жизнь, представления о красоте — уверенными, четкими…(Слайд 7-9)

6 стр., 2896 слов

Татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә укучыларның сөйләм телен үстерү статья

… ренә тукталалар. Тел байлыгы җитмәү аркасында укучылар башка фәннәр буенча да материалны өзлекле итеп сөйләп бирә алмыйлар. Аларда тел кү … теп, шуларның эчтәлеген сөйләтү, соңыннан сочинение яки хикәя, сочинение элементлары белән яки гадәти изложение яздырту кебек … н фикер йөртү сәләтен бәйләнештә карыйлар. Татар телче методистларыннан Г.Ибраһимов, М.Корбангалиев, М.Фазлуллин һәм башкалар үзләренең …

Төп өлеш. Картинада ниләр сурәтләнгән?

а) Картинаның арткы планында ниләр күрәбез?

Җаваплар: Караңгы – соры күк йөзе, еракта Идел елгасы, Кремль стеналары күренә, димәк, бу – Казан шәһәре.

гада көймәләр күренә. Диварда татар халкының символы-барс сурәтләнгән.

Укытучы: Алгы планда рәссам кемне сурәтләгән? Сөембикә ничек итеп сурәтләнгән?

Җаваплар: Алгы планда – Сөембикә-ханбикә сурәтләнгән. Ул матур итеп киенгән. Аның өстендә патшалар кия торган кием. Җентекләп карасак, анда милли бизәкләр ярылып ята. Татар халыкының борынгы милли киеме — чын мәгънәсендә халыкның күңел көзгесе. Ул төрки халыклар тудырган тотрыклы конструктив элементларның ислам дине таләпләре нигезендә илаһи нурланышы. Сөембикәнең башында бик матур итеп чигелгән калфак. Ул энҗе-тәңкәләр белән бизәлгән, яфрак, чәчәкләр чигеп нәкышләнгән. Бай һәм затлы татар киеменә калфак бик тә килешә.Сөембикәнең алкасы һәм муенсасы зиннәтләп эшләнгән. Күлмәге өстеннән ханбикә камзул кигән. Камзул бик кыска була, җиңсез була. Бу кием затлы әдрәс(шелк) тукымадан тегелгән. Күкрәгенә алтын-көмеш тәңкәле хәситә кигән. Татар хатын-кызларының яраткан бизәнү әйберләре — беләзек һәм йөзек. Ханбикәнең кулында ким дигәндә ике, ягъни пар беләзек. Беренчесе — тоташ һәм тар, икенчесе — буынлы (тупсалы) беләзек. Ул чокып, оялап эшләнгән. Оялы беләзекләр өчен фирүзә, якут, топаз, ахак кебек чын ташлар яки төсле пыялалар кулланылган. Татар халкы тоташ һәм тупсалы (буынлы) беләзекне ешрак кигән. Йөзекләр дә күп төрле булган. Мөселман хатын-кызлары фирүзә, ахак һәм якут кашлы йөзекләрне яратканнар. Сөембикәнең бармагында да ташлы йөзек. Патшабикә кигән киемнәрнең формалары һәм колориты буенча үзара яраклашып, бер стильне тәшкил итәләр.

r />
Исламда аеруча хатын-кыз матурлыгына игътибар бирелә. Хатын-кыз чибәрлеге энҗе бөртегедәй ят күзләрдән саклана һәм тулысынча гаилә эчендә ачыла. Аның гүзәллеге тормыш иптәшен сокландыра, шатландыра. Сөембикә дә бик матур хатын-кыз. Чәчләре татар хатын-кызларына хас булганча, икегә аерылып, пөхтә итеп җыелган. Йөзе ак, матур. Чем-кара күзеннән сирпелеп торган нур аның йөзен, бөтен гәүдәсен балкыта. Сызылып киткән кыйгач кашлары үзенә бик килешеп тора.( Слайд 10-13)

Укытучы:Сөембикә турында тагын нәрсәләр беләсез?

Җаваплар: 1552 нче елның көзендә Явыз Иван, үзенең гаскәре белән килеп, Казан ханлыгын җимерә. Татарлар үз җирләре өчен бар көчләрен биреп сугышсалар да, җиңеләләр. Урыслар Казан ханбикәсе булган Сөембикәне, кечкенә улы Үтәмешгәрәй белән бергә, Мәскәүгә алып китәләр. Ханбикәнең китәсен белгән халык, шәһәр читенә җыелып, аны озатып кала. Бик күпләр яшь ханбикә өчен борчылып, аңа чит җирләрдә хәерле тормыш теләп, догалар укып кала. Тик, кызганычка каршы, Мәскәүдә аны бәхетле тормыш көтми. Явыз Иван аны җаны теләмәгән кешегә кияүгә бирә, ә улын, тартып алып, чукындыралар һәм Александр исеме бирәләр. Ул 22 яшендә үлеп китә һәм урыс патшалары күмелә торган урында җирләнә.

4 стр., 1902 слов

Татарстанда татар телен саклау,үстерү һәм өйрәнү материал (10 класс)

… фидакарьлек, батырлык үрнәкләре, горурлык хисләре уятырлык вакыйгалар бик куп. Татар халкына милли горурлык тәрбияләү өчен бик әһәмиятле һәм нәтиҗәле чара … файдалана соң? Соңгы елларда уз телләрендә иркен сейләшә торган татарларның саны арта барадыр дип әйтә алмас идем. Киресенчә, андыйларның … – кeмнәp гeнә, нинди гeнә кaһapман кешеләр юк татарлардан. Бөтен дөньяга сибелгән татарларның барлык күркә …

Укытучы: Әлеге рәсемгә карагач, сезнең күңелегезгә нинди уйлар килә?

Җаваплар: Сөембикә бик горур булган. Авырлыклар алдында сыгылып калмаган, көрәшкән. (Бәеттән өзекләр уку).

Укытучы: Димәк, сез төп өлештә картинада сурәтләнгән патшабикә турында язачаксыз.

Йомгаклау.

ембикә исеме – мәңгелек. Укытучы: Ни өчен Сөембикә исеме мәңгелек?

Җавап: Әдәбиятта һәм сәнгатьтә аның образына бик күпләр мөрәҗәгать итә. Мәсәлән, рус язучылары тарафыннан XVIII гасырда берничә трагедия иҗат ителгән. Сөембикә язмышына М. Гафуриның «Сөембикәнең актык көне» шигыре багышланган. Р. Батулланың «Сөембикә», М. Хәбибуллинның «Сөембикә ханбикә һәм Иван Грозный» романнары—Сөембикә образына багышланган иң күләмле әсәрләр. Төрек язучысы Илгаз Ваһап Нәүрүзханның «Сөембикә» романы татарчага тәрҗемә ителеп, 1992 елда дөнья күрде.

Укытучы: Укучылар, йомгаклау өлешендә сез Сөембикә турында үзегезнең шәхси фикерләрегезне яза аласыз. Бигрәк тә Сөембикә белән горурлануыбыз, аның исемен мәңгеләштерү йөзеннән эшләнгән эшләр турында да язарга мөмкин. Бу турыда сез тагын ниләр беләсез?

Җаваплар: Бик күп санлы картиналар белән беррәттән, әдәбиятта Сөембикәгә багышланган әсәрләр бик күп язылды. Аларның барысын да диярлек яңа гына чыккан “Сөембикә ханбикә” җыентыгында күрергә мөмкин.

Хатын-кызлар өчен чыга торган журнал да “Сөембикә” дип атала.

Татар халкының күренекле хатын-кызларына әлеге журнал “Сөембикә беләзеге” бирә.

әсемен күрсәтү, лауреатларның исемнәрен атау).

Скульптор Рада Нигъмәтуллина, Сөембикәгә багышлап, һәйкәл проекты эшләгән. (Рәсемен карау, фикер алышу).
Төрки халыкларның сәләтле балаларын җыеп, “Сөембикә варислары” дигән сәнгать фестивале уздырыла. (Бу турыда язылган газета-журнал материаллары белән таныштыру)

Укытучы: Җавапларыгыз өчен рәхмәт, укучылар. Халкыбыз үзенең батыр кызын онытмый. Без аның белән хаклы рәвештә горурлана алабыз.

IV. Ныгыту.

Сочинение темасы буенча план төзү һәм план нигезендә бер-береңә сөйләү. Сочинениене караламага язу.

V. Дәресне йомгаклау.

VI. Өйгә эш: сочинениене акка язып бетерергә.

Источник: EduContest.net

[Электронный ресурс]//URL: https://liarte.ru/sochinenie/kamil-mullashev-soembike-kartinasyitatarcha/

Россиянең һәм Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе Лотфулла Фәттахов Горький өлкәсенең Сергач районы Анда авылында 1918 елда туган. Башлангыч белемне ул туган авылында ала, “Яшь ленинчы” газетасына шигырьләр яза, яшьли үк рәсем ясарга хирыс була. 16 яшенә кадәр авыл мәктәбендә укыганнан соң, 1934 елда Казанга килә, һәм дусты, булачак рәссам Харис Якуповларда торып, сәнгать училищесына керү өчен әзерләнә башлый.

35-1939 елларда әнә шул училищеда укый . Табигатьне генә түгел, кешеләр тормышының төрле якларын күзәтергә ярата, аеруча балаларның наян шуклыгын үзенең рәсемнәренә сюжет итеп ала, аларның бик җанлы самими образларын иҗат итә. Укуын тәмамлагач, Совет Армиясенә алына. Шунда хезмәт иткәндә, Бөек Ватан сугышы башлана. Каты сугышларның берсендә, контузия алып, әсирлеккә эләгә. Аңа, үлем лагереннан качып, үзебезнең якка чыгу насыйп була. Шуннан соң ул, сугыш беткәнче, кулыннан коралын төшерми. 1946 елда гына, демобилизацияләнеп, Казанга кайта һәм гомеренең ахырына кадәр шунда яши, Татарстан сәнгать фондында эшли. “Туган ил турында җыр”, “Игеннәр өлгерде”, “Әни күрмәгәндә”, “Яңа бура”, “Сабантуй”, “Мулланур Вахитов”, “Шәһәрдән кайту” һ.б. картиналарын иҗат итә. Харис Якупов белән иҗат иткән “В.И.Ленин Татарстан АССР төзү турындагы декретка кул куя” дигән картина өчен СССРның Дәүләт премиясе белән бүләкләнә.

171;Татар халык әкиятләре» китабына (русча) ясаган иллюстрацияләре өчен 1958 елда Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләгенә лаек була.

Лотфулла Фәттахов – туган халкын, аның тормышын колачлы, масштаблы итеп сурәтләүгә һәвәс рәссам. “Сабантуй” – шундый киң полотнолы әсәр. Ул халкыбызның гадәт-йолаларын, мул тормышын, милли бәйрәмен бик реалистик күрсәтә.

Рәсамның ачык фикере, гаять детальләп сурәтли белүе меңләгән күңелләрне яктылык белән сугара, буяуларның, төсләрнең табигыйлеге соклану тудыра.

Л.Фәттахов 1960 – 1978 елларда РСФСР Рәссамнар берлеге идарәсе әгъзасы һәм аның сәркатибе вазифасын башкара. 1984 елда вафат була.

Аның исеме белән Казанның Дәрвишләр бистәсендәге урам аталган.

Рәссамның моңа кадәр билгеле булмаган картинасы турындагы язма

Сезнең һәрберегезнең Сабан туен күргәнегез бар. Хәзер әнә шунда була торган күренешләрне искә төшерик.

1. Сабан туе кайчан үткәрелә?

2. Мондый бәйрәм кайсы халыкларда була?

3. Сабан туе алдыннан нинди эшләр башкарыла?

4. Анда нинди уеннар уздырыла?

5. Бүгенге тема өйрәнелгән әсәрләрдән кайсылары белән бәйләнешле?

6. Без милли бәйрәмебез Сабантуйның сәнгатьнең төрле төрләрендәге чагылышы белән танышып үттек. Алар арасында нинди уртаклык һәм аерма бар?

Сүзлекчә:

Полотно – зур вакыйга сурәтләнгән картина.

Бирем. Картинада сурәтләнгән күренешләрне дәфтәрдә хикәяләп килегез.

Терәк сүзләр һәм сүзтезмәләр:

Татар халкы, милли бәйрәм, сабан эшләре, язгы эшләр, шатланып, куанып, күңел ачу, бәйрәм итү, хезмәт бәйрәме.

Күзгә ташланган нәрсә, кайнап торган халык, йөз-кыяфәт, портрет, бәйрәмчә киенү, сабантуй көрәше, сурәтләп бирү, эзлекле.

Алгы план, игътибарны җәлеп итү, көрәшнең үзәге, кызып-кызып көрәшүчеләр, җан-фәрманга, иңенә сөлге бәйләгән ак сакаллы бабай, хөкемдар, бирелеп күзәтү, хәрәмләшү, хәрәкәтне күздән ычкындырмау, өстәл янында, җиңенә кызыл тасма бәйләгән бабай, кордаш, булышу, сынап карау, мәйдандагы башка кешеләр, һәркем, киеренкелек, кем кемне җиңәр, көч һәм дәрт биреп тору.

Авыл халкының тормышын белү, гадәтләрне калку итеп тасвирлау, чиккән (чүпләмле) сөлгеләр, җилфердәү, тальян гармун, чуар кием, миллилек, элеккеге кием, өлкән буын кешеләре, күлмәк, камзул, түбәтәй, үзенчәлекле сыйфатлар, күз карашлары, ал, кызыл, ак, яшел төсләр, кызыл башлы чиккән сөлге, суккан кызыл ашъяулыклар, нечкә зәвык, иҗат таланты, көчле искән җил, кабарынкы болытлар, агач ботаклары, табигатьтәге хәрәкәт, җанлы тасвирлап бирү, халыкның дулкынлануы, мәйдан ыгы-зыгысы.

Хезмәт шатлыгы, мул тормышның куанычы, матур гадәтләр.

1 нче вариант. Картинадагы күренешләргә, андагы кеше образларының тышкы кыяфәтенә, үз-үзләрен тотышына я кичерешләренә карата сыйфатлау һәм бәяләү элементлары өстәп языгыз. Картинаны караудан алган тәэсирләрегезне уртаклашып, караш һәм фикерләрегезне белдерегез.

Рәссам Лотфулла Фәттаховның “Игеннәр өлгерде” исемле картинасы туган ил табигатенең иң матур вакытын – басуларда игеннәрнең өлгереп килгән чагын гәүдәләндерә.

Җәйнең кызу чагы җиткән: офыкта күксел рәшә уйный. ____________________________________ (Арыш басуының аръягында ниләр күрәсез?)

Бер читтән икенчесе күренми торган ________ (нинди?) арыш басуы алтын сары төскә кергән. ________________ (Игеннәр нинди? Тиздән уракка төшәрләр кебек, ни өчен?)

Тук башаклары түбән иелгән арышлар ___________ (нинди?) кояш нурлары астында тын калганнар. Алар _________ (нәрсәне?) сабырсызланып көтәләр төсле.

Әнә бер төркем _________ (нинди кешеләр?) игеннәрнең өлгерүен тикшерә. Аларның берсе __________ (нинди кыяфәттә?) нидер сөйли. ________________ (аны кемгә охшатасыз, кем дип уйлыйсыз?) Ягымлы йөзе елмаеп торган ____________ (нинди?) карт та, беләгенә кыр сумкасы элгән мөлаем йөзле бригадир кыз да, ______________ (тагын кем?) җитәкчеләре сөйләгәнне тыңлыйлар.

Бу образлар картинада шулкадәр табигый итеп бирелгән ки, аларны каршыңда басып торган тере кешеләр кебек хис итәсең. ______________ (сез мондый кешеләр белән горурланасызмы? Алар турында ниләр әйтә аласыз?)

2 нче вариант. Картинага нигезләнеп, текстны тулыландырыгыз.

Рәссам Лотфулла Фәттаховның бу әсәре 1952 нче елда иҗат ителә. Л.Фәттахов туган ил байлыгын, гади кешенең хезмәт шатлыгын, кеше тудырган матурлыкны чынбарлыктагыча сурәтли.

Июль ае. Җәйге аяз кояшлы көн. Күктә кояш балкый. Ерак-еракларга җәелгән киң басу әйтерсең офыкка барып тоташа. Арышлар мул булып өлгергән. Тук башаклар салынып торалар. Каерылып үскән арышлар әкрен генә, диңгез дулкыннарыдай салмак кына чайкалалар.

Арышлар карарга килгән игенчеләр юл буендарак туктаганнар. Алар, башакларны уып, арышның өлгерүен тикшерәләр. Игеннәр чыннан да өлгергәндер, чөнки саргылт-җиз төскә кергәннәр…

3 нче вариант. Сорауларны игътибар белән укыгыз һәм картинага нигезләнеп җаваплар языгыз.

1. Картинада сезнең игътибарны нәрсә җәлеп итә?

2. Рәссам елның кайсы вакытын сурәтли?

3. Картинада кемнәрне күрәсез? Иген басуына кемнәр килгән?

4. Алар нәрсә тикшерәләр?

5. Бу кешеләрнең йөзләре нинди? Ни өчен бу кешеләргә сокланып карыйсыз?

6. Рәссам картинаны ясаганда нинди төсләр кулланган?

7. Картина нинди хисләр уята?

Түбәндәге терәк сүзләрне файдана аласыз.

Иң матур чак, күксел рәшә, зәңгәрсу урман, яссы таулар, алтын-сары төс, аяз күк, җәйге челлә, басу киңлеге, ягымлы йөз, мөлаем йөзле, хезмәт дәрте, зур уңышлар, икмәк байлыгы – ил байлыгы, хезмәт шатлыгы, кеше тудырган муллык, байлык, матурлык, каерылып уңган арыш, тәҗрибәле аксакал, агроном, бригадирлар һ.б.

1. Рәсемдә кемнәрне күрәсез?

2. Елның кайсы вакыты сурәтләнгән?

3. Шагыйрь яшь балага нәрсә турында сөйли?

4. Авыл табигате ничек тасвирланган? (мәчет манарасы иманга чакыра, авыл төзек, матур, чисталык, яшеллек, елга буена урнашкан һ.б.)

5. Рәссам нәрсә әйтергә тели?

6. Шагыйрь киләчәккә нинди өметләр белән карый?

ФИКЕР АЛЫШУ

Аралашуның нәтиҗәлерәк булуын теләсәгез, әлеге формага электрон адресыгызны да языгыз. Ул биредә күрсәтелмәячәк.

2013-03-21 20:02:07 лол : Бик зур Рэхмэт)

2013-03-18 19:35:02 Айсылу : Бик зур рэхмэт сезгэ!

2013-03-15 21:43:14 Ландыш : Рәхмәт сезгә, коткардыгыз!!!

2013-03-10 18:50:54 Әминә : Бик зур рәхмәт!

2013-03-01 16:45:11 Регина : Бик зур рэхмэт!

2013-02-05 15:06:16 Рушан : Рәхмәт сезгә, коткардыгыз!!!

2013-01-21 17:30:34 Сабитов : Бик зур рәхмәт!!!

2012-11-25 17:08:17 Миләүшә : Сайтыгыз бик шәп булган !!

2012-05-10 19:40:24 Әльфия : Джазакумуллаху хайран барчагызга. Бик тә файда китерде сайтыгыз.

2012-04-16 15:55:13 Алия : бик зур рэхмэт!

2012-04-15 17:06:44 Алмаз : рэхмэт яусын сезгэ, булыштыгыз:)

2012-04-07 14:11:37 Булат : Рэхмэт сезгэ бик зур!)

2012-03-22 21:28:33 Ильназ : рэхмэт сина лэйсэн

2012-03-16 22:22:16 Рашель Мунирова : Очень полезный сайт! спасибо большое!

2012-03-13 11:37:11 Алия : Рэхмэт бик зур!

2012-03-12 15:50:28 Лия : Я в шоке, что бы я делала без вас, СПАСИБО ОГРОМНОЕ.

2012-01-26 22:58:14 Гөлнар : Сайтыгыз минем өчен бик файдалы. Бик зур рәхмәт Сезгә. Уңышлар телим!

2012-01-26 21:10:04 Ландыш : Бик зур рәхмәт!

2012-01-20 10:39:32 Роза : Бик зур рәхмәт Сезгә!

2012-01-19 09:32:02 Нәсимә : Рәхмәт, Гөлназ! Бик шәп булды әле бу!

2012-01-15 21:27:56 Ләйсән : Гөлназ ханым! Мин Сезнең материалларыгызны бик рәхәтләнеп файдаланам. Бик зур рәхмәт Сезгә. Иҗади уңышлар телим.

Рәхмәт, Ләйсән. Үзегезгә дә уңышлар гына юлдаш булсын!

2011-12-18 19:32:10 Лилия Мөнир кызы : Рәхмәт Гөлназ. Дәресемә кирәкле материал алдым.

2011-11-27 16:31:05 ильфар : бик яхшы.

2011-11-11 18:32:06 руфиева : бик кирәкле әйбер бу.

Сайттагы материалларны кулланган очракта, сайтка һәм материал авторына сылтама күрсәтү мәҗбүри.

Источник: gzalilova.narod.ru

[Электронный ресурс]//URL: https://liarte.ru/sochinenie/kamil-mullashev-soembike-kartinasyitatarcha/

Сочинение на татарском языке на тему “Л. Фәттаховның “Сабан туе” картинасы”/”Л. Фэттаховнын “Сабан туе” картинасы” Сабантуй − татар халкының борынгыдан килгән милли бәйрәме. Ул, язгы сабан чәчүләрен тәмамлагач, һәр ел саен июнь аенда үткәрелә. Тырыш хезмәттән соң, халык шатланып, куанып бәйрәм итә, күңел ача. Димәк, Сабантуй − халкыбызның хезмәт бәйрәме.

Полотнода беренче күзгә ташланган нәрсә − киң мәйданда халыкның кайнап торуы. Рәссам һәр кешенең йөз-кыяфәтен, портретын, бәйрәмчә киенүен, Сабантуй көрәшен эзлекле сурәтләп бирә алган.

Алгы планда Сабан туеның таҗы − көрәш сурәтләнгән. Көрәшнең үзәгендә өч кешене күрәбез: икесе − кызып-кызып, җан-фәрманга көрәшүчеләр; өченчесе − иңенә сөлге бәйләгән ак сакаллы бабай анарга хөкемдар ролен үти. Ул көрәшне шулкадәр бирелеп күзәтә, хәрәмләшү булмасын өчен, көрәшүчеләрнең бер генә хәрәкәтен дә күздән ычкындырмый. Өстәл янында утырган, җиңенә кызыл тасма бәйләгән аксакал да үзенең кордашына булыша, көрәшне бик сынап карый. Мәйдандагы башка кешеләр дә уртадагы көрәшне бик кызыксынып күзәтәләр, һәркемнең йөзендә киеренкелек күренә, кем кемне җиңәр? Алар көрәшүчеләргә көч һәм дәрт биреп торалар.

Рәссам үз халкының тормышын бик тирәнтен белә, авыл халкының гадәтләрен дә калку итеп тасвирлый; бер яктагы баганада чиккән, чүпләмле сөлгеләр җилферди. Эскәмиядә җиңүчегә дигән тальян гармун тора. Кешеләрнең киемнәрендә дә миллилек сизелә. Монда татар халкының элеккеге киеме белән хәзергесе аралаша. Өлкән буын кешеләре − картлар − күлмәк, күлмәк өстеннән камзул, башларына түбәтәй кигәннәр. Авыл хатын-кызлары − аклы бала итәкле, озын җиңле күлмәктән, ак ефәк шәлләрдән; шәһәрнекеләр исә мода буенча киенгәннәр. Хәтта мәйдандагы халыкның утыру рәвеше, басып торуыннан, йөз-кыяфәтләре, күз карашыннан үзенчәлекле сыйфатларны күреп була. Күбрәк ал, кызыл, ак, яшел төсләр бирелә: кызыл башлы чиккән сөлгеләр, суккан кызыл ашъяулыклар − элек-электән татар халкының үз кул көче белән эшләгән әйберләре аның нечкә зәвыгын, иҗат талантын күрсәтәләр.

Мәйдан хәрәкәтен көчәйтү өчен, андагы киеренкелекне белдереп, рәссам көчле искән җилне, җил белән тирә-яктагы болытларның кабарынып җыелуларын, агач ботакларының җилгә сыгылып-сыгылып торуын оста итеп тасвирлаган. Табигатьтәге хәрәкәтне җанлы гәүдәләндерүе сәбәпле, Л. Фөттахов халыкның дулкынлануын, мәйдан ыгы-зыгысын күз алдына китереп бастыра.

Бу рәсем хезмәт кешесенең шатлыгын, мул тормышының куанычын, халкыбызның матур гадәтләренең бүгенге көнгә кадәр саклануын күрсәтә.

Хәзерге вакытта Сабантуйларны татарлар яшәгән барлык төбәкләрдә дә үткәрәләр. Еще сочинения на татарском языке со схожей к “Л. Фэттаховнын “Сабан туе” картинасы ” тематикой (перейти к сборнику татарских сочинений нашего сайта)

Источник: tatar16.ru

[Электронный ресурс]//URL: https://liarte.ru/sochinenie/kamil-mullashev-soembike-kartinasyitatarcha/

Әбдрәшитова Миләүшә

Картина- кеше фикерен график ысул белән чагылдыру чарасы. Мәктәптә картина-рәсем белән эшләүнең төп максаты-андагы вакыйгаларны йөрәк аша үткәреп, күңел күзе белән карый, аңлый белергә өйрәтү.

Бу иҗади эш балаларның сүзлек запасын баета, сүзне урынлы кулланырга өйрәтә, картинаны караганда “укырга”: аны бербөтен итеп түгел, ә аерым-аерым өлешләрен дә күрергә өйрәнәләр. (Бүгенге укучыларыбызга нәкъ менә күзәтүчәнлек, күңел күзе белән күрә белү сәләте җитешми дә бит.)

Катлаулылык дәрәҗәсенә карап, картинаны күзәтүгә берничә минут вакыт бирелә. Укытучы исә балаларның игътибарын сораулар, аңлатучылар белән бүләргә тиеш түгел. Яхшылып карап бетергәннәренә ышанганнан соң гына дәресне дәвам итәргә мөмкин.

Балалар картина буенча әңгәмәдә актив катнашырга тиеш. Әңгәмә эчтәлекле булсын өчен, сорауларны дөрес, аңлаешлы итеп бирергә кирәк. Алар билгеле бер эзлеклелектә, берсен-берсе тулыландырып барсын, баланың игътибарын читкә юнәлтмәсен. Әлеге сораулар хикәя төзү өчен план хезмәтен үтәсен.

Картинаның исеме аның төп эчтәлеген чагылдырырга тиеш. Укучылар үзләре картинага исем биреп карасыннар. Исем кыска, хәтердә калырлык, образлы булсын. Балалар картинаның эчтәлеген аңласалар, исем сайлау әллә ни кыенлык тудырмый.

Картина белән эшләгәндә, план төзү мөһим. Ул уй-фикерләрне тәтипкә сала, әйтер сүзеңне кыска һәм ачык итеп формалаштырырга ярдәм итә. План иҗади эшләргә, сөйләмне эзлекле итеп төзергә ярдәм итә. Башта үрнәк план күрсәтелә. Аның белән танышкач, тактага күмәк төзелгән план языла. Берничә укучы план буенча сөйли. Җаваплар тулыландырыла, өстәмәләр кертелә.

Картина буенча эш сочинение язу белән төгәлләнә. Укучылар дәрестә анализланган текстны дәфтәргә язалар. Башкача да эшләргә мөмкин. Башта картина буенча күмәк эш алып барыла. Һәр укучы иҗади хикәяләүне мөстәкыйль башкара һәм яза. Өченче варианты да бар: кызыклы эчтәлеге аңлаешлы картиналар буенча эшне тулысынча мөстәкыль рәвештә эшләтергә була. Бу очракта укытучы ярдәме булмый, телдән анализ да үткәрелми, һәр укучы иҗади эшли. Монысы күпмедер тәҗрибә туплаганнан соң гын абашкарыла.

Сочинение язу барышында укучы, ирексездән, яңа сүзләргә игътибар итә, аз кулланыла торган сүзләр аның актив сүзлегенә керә башлый.

Картина буенча язылган сочинениеләр ирекле иншалардан беркадәр аерылып тора. Чөнки рәсем буенча сочинениедә эчтәлек билгеле дәрәҗәдәге кысаларда бирелә. Ә бу укучының хыялын азмы-күпме чикли.

Картина буенча эшләүнең үз алымнары бар. Билгеле бер күнекмәләр аша шул алымнарны яхшы үзләштергәндә генә уңышка ирешеп була.

Баштарак сочинениене хикәяләү характерындагы, сюжетлы рәсемнәр буенча язарга кирәк. Укучылар бу очракта төп сюжетны, әйдәп баручы идеяне тиз табалар.

Эчтәлек буенча бәйләнешле сөйләм тудыру эше билгеле бер максатка хезмәт итә; укучылар сурәтләүне логик эзлеклелектә, тулы эчтәлекле итеп, матур фразалар белән бирергә өйрәнәләр. Сүзлек запасын тулыландырып, баетып торалар. Сыгылмалы, төзек, матур җөмлә төзү җиңел эш түгел, шуңа күрә дә андый төрдәге күнегүләр даими башкарылырга тиеш. Орфографик грамоталылык та зур әһәмияткә ия.

Картина буенча язма эш өч төрдә була ала:

1.Картинада нәрсә сурәтләнгәнне бернинди үзгәрешсез, төгәл итеп сөйләп чыгу.

2.Сурәтләнгән эпизодка хәтле, яки аннан соң булган мизгел, күренеш турында хыялланып сөйләү.

3.Бирелгән вакыйгага охшаш вакыйганы сурәтләү. (Бу укучыларның үзләре кичергән тәэсирләре, яки китаптан укып белгән материал булырга мөмкин.)

Иҗади язма эш башкарганчы, өйрәтү төрендәге күнегүләр эшләү бик мөһим. Укучылар теле белән эчтәлек, эчтәлек белән план арасындагы бәйләнешне тоя, лексик яктан төгәл, матур итеп сөйли белергә тиешләр. Укучылар түбәндәге кагыйдәләр нигезендә эш итәләр.

1. Мондый төр сочинениеләр эзлеклелекне, төгәллекне таләп итә, уйлап чыгарылган нәрсәләр биредә артык.

2. Картинада сурәтләнгән вакыйгаларның кайда, нинди шартларда булуын күрсәтеп узу кирәк.

3. Образларга исемнәр бирү шарт.

4. Эчтәлекне хәзеоге заманда сөйләү отышлы. Вакыйгаларны безнең күз алдында барган кебек сурәтләү хикәяләүгә зур җанлылык өсти.

5. Сочинениенең исеме кыска, төгәл булырга тиеш.

Укучының сочинениесен җентекләп тикшерү генә җитми, вакытында нәтиҗәсен дә әйтергә кирәк.

Язма эшне бәяләгәндә, түбәндәгеләргә игътибар итәргә кирәк.

1. Төп эчтәлек ачылганмы?

2. Вакыйгалар агышын сурәтләүдә эзлеклелек бармы?

3. План буенча өлешләр тигез күләмдә язылганмы?

4. Темадан читкә китү күзәтелмиме?

5. Җөмләлр дөрес төзелгәнме?

6. Сочинение теленең образлылык дәрәҗәсе нинди, урынсыз кулланылган сүзләр юкмы?

7. Тыныш билгеләре дөрес куелганмы? Орфографик хаталар артык күп түгелме?

8. Бизәлеш (матур язу, кызыл юл калдыру һ.б) ничек?

Нәтиҗә ясап әйткәндә, рәсем буенча сочинение язу барышында укытучы һәм укучы эшчәнлеге түбәндәгеләрдән гыйбарәт.

1. Картинаның эчтәлеген аңларга ярдәм итүче кереш әңгәмә уздыру.

2. Картинаны карау, исем сайлау, сүзлек эше (сөйләмне сурәтләү чаралары белән баету, образларга характеристика бирү, әдәби әсәрләрдән эчтәлеккә туры килерлек өзекләр сайлау…)

3. План төзү.

4. План буенча сөйләү (өстәмәләр кертү, тулыландыру).

5. Сочинение язу.

Алдында түбәндәге “Истәлек язуы” булса, укучы эзлеклелеккә, төгәллеккә өйрәнә.

1. Теманы билгелә.

2. Үз-үзеңә теманы ачуда ярдәм итүче сораулар куй.

3. Шул сорауларга нигезләнеп, сочинениенең планын төзе.

4. План буенча сөйләп кара.

5. Сочинениене караламага яз.

6. Язманы җентекләп тикшер.

Игътибарыгызга 9 класста Харис Якуповның “Тукай” картинасы буенча сочинение язу үрнәген тәкъдим итәм.

Дәрескә рәссам Х.Якуповның портреты, әсәрләре исемлеге, репродукцияләр, “Тукай” картинасы; Г.Тукай портреты, сайланма әсәрләре җыентыгы, “Тукай” альбомы, язмада “Тәфтиләү” көе һ.б. Материал һәм җиһазлау кирәк.

I. Кереш әңгәмәдә Г.Тукайның авыр балачагы, 1909, 1910 еллардагы иҗатында күңел төшенкелеге сизелүнең сәбәпләре искә төшерелә.

Х.Якуповның тормыш юлы турында сөйләп, репродукцияләре күрсәтелә.

II. Харис Якуповның “Тукай” картинасы белән танышу (сорауларга җавап биреп, картинаның идея эчтәлеген ачыклау).

1. Картинада елның кайсы вакыты сурәтләнә?

2. Нинди көз билгеләрен күрәсез?

Сүзлек эше.

1 нче бирем. Түбәндәге исемнәргә туры килгән эш-хәрәкәтне белдергән сүзләр уйлап әйтегез:

яфраклар (саргая, коела, шыбырдый, оча һ.б.);

кояш (балкый, нурын сибә, җылыта һ.б.);
болытлар (басалар, изәләр һ.б);
кошлар (очалар, сәлам җибәрәләр, әйләнәләр, хушлашалар һ.б.);

2 нче бирем. Түбәндәге сүзләргә эпитетлар табып әйтегез:

яфраклар (кызыл борыч сыман, җилләр өзелгән, корышып бөрешкән, ямь-яшел, ялкын кебек һ.б.);

юл (соры, бормалы, бераклардан килгән һ.б.);
көз (алтын, кояшлы, якты , юмарт һ.б.);

3 нче бирем. Түбәндәге сүзләрне татарчага тәрҗемә итегез:

темная, золотая, хмурая, унылая, красочная, скучная, теплая, угрюмая, непреветливая и др.

2. Алгы планда кемне күрәсез?

3. Г.Тукайның күңелендәге моң-сагышны нәрсә белән аңлатып була? (Укучылар шагыйрь биографиясенең Казан чорын искә төшереп сөйлиләр.)

4. Ни өчен рәссам шагйрьне язгы фонда түгел, көзге мәлдә сурәтләгән? (яз-уяну, ашкыну, яшәү, сөенеч, куаныч, өмет…; көз-нәтиҗә ясау, уйлану, сагыш, моң, боеклык…)

5. Картинада сурәтләнгән Тукайга ничә яшь биреп була? Шагыйрь ничә яшьтә безнең арадан китте?

6. Арткы планда кемнәр сурәтләнгән?

7. Көтүчегә, кызга һәм малайга нинди исемнәр биреп була? (Әйтик, көтүче – Кәшфи, кыз – Саҗидә, малай – Закир.)

1 нче бирем. Геройларга характеристика бирегез.

Көтүче- ярлы (чалбарларындагы ямаулар шуны сөйли), кыр-далада йөреп, йөзе җил-суыкта чыныккан, аз сүзле, күбрәк уйланырга ярата, хисләре курай моңы аша ургылып чыга…

Кыз- пөхтә, чиста, эшчән (чиккән кулъяулыгына игътибар ителә), моңлы, матурлыкка омтыла, муенындагы гади генә мәрҗәне үзенә килешеп тора, йөзен ачып, балкытып җибәрә; ул шәфкатьлелек символы…

Малай – кызыксынучан, белемгә омтыла, кулында шигырь китабы булырга ошаган, нәни күңеле авыл кысаларына гына сыймый, еракка омтыла…

2 нче бирем. Геройларны “җанландырыгыз”. Шагыйрь белән малай арасында нинди сөйләшү булырга мөмкин?

(Укучылар түбәндәге диалогны төзеделәр. )

Закир. Габдулла абый? Нигә табигатьтә гел яз гына булмый икән? Аллаһы Тәгалә шуны булдыра ала микән?

Тукай. Үс әле бераз, укы син. Мәгърифәт нуры күзләреңне ачар. Син шунда барын да аңларсың, Закир.

Закир. Минем шундый хыялым бар: кешеләр бер-берсен кимсетми, кыерсытмый гына яшәсеннәр иде.

Тукай. Әйе, Закир энем, менә мин дә шигырьләрем белән инсан күңелен агартыйм дип, былбыл булып сайрадым да бит… Укы син, Закир, күбрәк укы. Менә шул хыялларыңны халык күңеленә җиткерерлек илһамият тапканчы укы…

III. Г.Тукайның сайланма әсәрләреннән картина эчтәлегенә туры килерлек цитата сайлау.

… И мөкатдәс моңлы сазым!

Уйнадың син ник бик аз?

Син сынасың, мин сүнәмен, айрылабыз ахрысы!

Очты дөня читлегеннән тарсынып

күңлем кошы,

шат яратса да, җиһанга ят яраткан раббысы.

(“Өзелгән өмид”, 1910 ел.)

IV. План төзү, тактага һәм дәфтәрләргә язу.

1. Табигать уйда, сагышта.

2. Тукайның күзләрендә моң.

3. Образлар-символлар.

4. Шигырь укучы малай-Тукайның дәвамы.

5. Шагыйрьнең тормыш көзе.

V. План буенча сөйләү.

(Җаваплар тулыландырыла, өстәмәләр кертелә.)

VI. сочинение язу.

Сочинение үрнәге.

Х.Якуповның бу картинасында көзге мәл сурәтләнгән. Табигатьнең кышкы йокыга талыр алдыннан тынып, уйланып калган халәте. Һавадагы авыр соры болытлар басып, изеп торган кебек. Еракта күренгән авыл өйләре боек кына моңаеп утыра, кечерәеп калган төсле күренә. Авыл читендә бер крестьян җир сөрә. Сөйргән җир өстендә төркем-төркемм каргалар әйләнә. Кошларның кайберләре туган ил белән саубуллашып китеп баралар. Җиргә чуар яфраклардан келәм түшәлгән. Кунак кызы кебек бизәлгән каеннардан талгын гына яфрак коела. Рәссам Г.Тукайны әнә шундый моңсу көзге фонда сурәтләгән.

Шагыйрь, каенга сөялеп баскан карашларын еракка төбәп, уйга талган. Аның болай уйга чумуына көтүченең курай моңы сәбәпче бугай.

Картинада тагын яшь кенә хатын-кыз һәм кечерәк малай да сурәтләнгән. Уңган кул белән чиккән яулык бәйләнгән, пөхтә-матур киенгән бу хатын-кыз – кечкенә Габдулланы үстергән шәфкатьле, мәрхәмәтле татар хатын кызларының бер вәкиле. Менә бу курай уйнап утыручы авыл егете, шушы янып торган матур кыз, зиһенле малай – Габдулланың газиз якташлары, аның тормышының бер кисәге.

Тукай киемнәренең шәһәрчә булуы белән бүтшннәрдән аерылып тора. Нәрсә турында уйлап хәсрәтләнә соң шагыйрь? Картинадагы Тукай 27 яшьләрдә булырга тиеш. Моңа аның шәһәрчәләнеп өлгергән кыяфәте дә, уйчан-моңсу күзләре дә (тормыштан арган, талчыккан), олылык төсмере кергән (гәрчә малайлык чалымнары бетеп җитмәсә дә) чырае да ишарәли. Димәк, бөек шагыйрьнең үләренә санаулы көннәре калып бара. Шагыйрь үзенә тиздән үлем киләчәген сизә, моңа тагын иҗади канәгатьсезлек, дусларының хыянәте, җимерелгән хыяллары, мәхәббәт ачысын китереп кушыйк. Ул соңгы көннәрендә якташлары арасына ял итәргә, кыч алрга кайткан. Туган як, аның кешеләре газиз шул.

Билгеле, шундый авыр халәттә булган шагыйрьне рәссамның көз фонында бирүе табигый. Тик картина төшенке рухта түгел. Караңгы көз алгы планда ачык буяулар белән эшләнгән купшы агачлар аша яктыртылса, кеше язмышларында да өмет чагыла. Киң кырда да дөньясын онытып китап (күләменә караганда шигырь китабы) укып утыручы малай автор тарафыннан юкка гына Тукай белән янәшә сурәтләнмәгән. Буш кеше булып калмас ул, киләчәктә шагыйрь булыр, Тукайга алмашка килер. Тукай үзен бу кешеләр арасында табигый, иркен сизә. Нечкә күңелле шагыйрь туган яклары, якташлары белән саубуллашып, бәхилләшеп калырга кайткан.

Файдаланылган әдәбият

1. Әминев Ә.Г., Әдһәмова Г.М. Урта мәктәптә әдәбият укыту методикасы.К.-1977.

2. Бәширова М. “Сүз белән сурәт ясау”.К.-1974.

3. И.Гази. “Матурлыкны күрергә өйрәтик”, “Совет мәктәбе”, 1964, №8, 30-33 бб.

4. Ладыженская Т. И др. Теория и практика сочинений разных жанров. Пособие для факультативных занятий. М.Проса. 1980.

5. Шакирова Л.З. “Основы методики преподавания русского языка в татарской школе”, 1990. — Казань, С.128-131.

Источник: gabdullatukay.ru

[Электронный ресурс]//URL: https://liarte.ru/sochinenie/kamil-mullashev-soembike-kartinasyitatarcha/

Источник

Обновлено: 09.01.2023

1. Загадка рождения и тайна имени

2. Трижды замужем

Ногайскую красавицу трижды выдавали замуж. И как полагалось в то время, особенно у августейших особ, мнения у невесты никто особо не спрашивал. Одним словом, династические браки. Первым ее мужем был казанский хан Джан-Али – выходец из Касимова. К слову, когда она переехала в Казань, ей было 12-13 лет. Спустя два года (1535 год) Джан-Али был убит. В 1546 году девушку выдали замуж за хана Сафа-Гирея – он уже был из крымской династии. Считается, что именно Сафа-Гирей был ее любимым мужем. А Сююмбике для него – пятая жена. Но счастье молодоженов продолжалось недолго: в 1549 году умер Сафа-Гирей, Сююмбике стала регентшей при несовершеннолетнем сыне и фактически стала правительницей Казанского ханства. Третий раз ее выдали замуж уже после падения Казани – ее суженым-ряженым стал касимовский хан Шах-Али (он же Шигалей, приходился родным братом Джана-Али).

3. Не было ей равной по красоте в Казани и Москве

4. Заботливая царица

При этом историки говорят, что ее власть в 1549 – 1551 годы в значительной мере держалась на саблях кочевников.

5. Ставка на крымскую партию

Параллельно вокруг казанского престола плелись интриги. Отметим, в то время среди местной знати шла борьба между сторонниками союза с Москвой и сторонниками сближения с Крымом. Сююмбике примкнула к крымской партии, заняв враждебную позицию к Москве.

Казанская элита выслала Сююмбике с сыном Утямышем (сын Сафа-Гирея) в Свияжск (Московское государство). 11 августа 1551 года на Казанском устье князь Петр Серебряный встречал плененную царицу. 5 сентября 1551 года все они прибыли в Москву. Казанский период жизни Сююмбике закончился московским пленом. Впоследствии ее выдали замуж за Шах-Али, союзника Москвы. Супруги друг друга откровенно не любили. По одной версии, она последние годы прожила в Касимове, по другой – в окрестностях поселка Виля (Нижегородская область). Дата ее смерти до сих пор остается загадкой. Вероятно, она умерла не ранее 1554 года. В Касимове, в мавзолее Шаха-Али, обнаружен неизвестный надгробный камень. Возможно, под ним и захоронена казанская царица.

6. Потомство

Известно лишь об одном ее сыне – царевиче Утямыш-Гирее. Именно его оставил наследником отец – Сафа-Гирей. Когда мальчику было два года, его возвели на престол. Но ввиду малолетства, Сююмбике стала регентшей.

После очередного мятежа казанской знати и выдачи Сююмбике и Утямыша москвичам, мать и сына разлучили. Сююмбике, как было сказано выше, была выдана замуж за Шах-Али и отправлена в Касимов. А юный Утямыш-Гирей остался на воспитание при царском дворе. Мальчика крестили в Чудовом монастыре под именем Александр.

В 1563 году в составе русского полка участвовал в походе на Полоцк, который принадлежал Великому Княжеству Литовскому. В 1566 году умер, ему было 20 лет. Похоронен с почестями в Архангельском соборе Московского кремля.

7. Легенды, байки, сказки

О Сююмбике сложено немало легенд. Самая распространенная примерно такая: якобы Иван Грозный, прослышав о невиданной красоте царицы, прислал в Казань своих сватов. Но гордая красавица отказала русскому царю. Тогда Иван IV решил применить силу и пошел на Казань с огромным войском и осадил город. Сююмбике, чтобы спасти жителей, согласилась выйти замуж при условии: русский царь за семь дней должен построить в Казани высокую башню. Условия царицы были приняты, и строительство началось. К исходу седьмого дня башня была готова. Тогда Сююмбике поднялась на самый верхний ярус башни и бросилась вниз головой. Так она погибла, не желая попасть в руки ненавистного царя. В память о своей славной дочери татарский народ назвал башню ее именем.

Согласно другой легенде, башня была специально построена царицей в память о своем муже Сафа-Гирее. Тело его покоилось в белокаменном мавзолее рядом с этой башней. Разумеется, все это лишь красивые байки. Например, башня была построена как минимум через сто лет после правления казанской царицы. Да и Сююмбике была лет на 15 старше Ивана. Но когда это останавливало экскурсоводов?

О незаурядной правительнице продолжают слагать легенды. Для Казани, для татар она стала символом борьбы за независимость, стремления к свободе и одновременно чуткого отношения к чаяниям простого народа.

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Описание презентации по отдельным слайдам:

Сөембике манарасы-Казанның иң күренекле архитектура истәлеге. Манараның гомуми биеклеге 58 метр, Казансу елгасыннан 70 метр. Ул җиде катлы манарадан тора.

Манараның исеме Сөембике ханбикә исеме белөн бәйле.Ул безнең чорга тармхи язмалар, легендалар, бәетләр аша килеп җиткән һәм хәзәр дә халык күңелендә яши. Сөембикә— улы Үтәмеш-Гәрәй бәлигъ булмаган вакытта Казан ханлыгы патшабикәсе (1549-1551). Юсыф бәк кызы,Җангали, Сафа-Гәрәй, Шаһгали ханнары хатыны. Сөембикә — Ислам тарихында ил белән идарә иткән беренче мөселман хатын-кызларның берсе. Туу һәм үлү даталары билгесез. 155 елда ул казанлылар тарафыннан акча белән бергә Мәскәүгә озатыла. Бер ярым елдан соң үзе теләмәгән килеш Шаһгалига кияүгә чыга.

Сөембике искиткеч гузәл, матур ханбикә була. Аның мтурлыгы турында Иван IV ишетә.Аңа Мәскәү патшабикәсе булырга, ягъни үзенә хатын булырга тәкъдим итә. Ләкин Сөембикә риза булмый.

Дошман шәһәрне камап ала. Сөембикә, шәһәрне саклап калу өчен, барлык манаралардан да биек булган яңа манара төзүнә таләп итә. Шул очракта гына патшага кияүгә чыгарга риза булачагын белдерә. Җиденче көнне манара төзелеп беткән. Әмма Сөембикә яраткан шәһәреннән, халыкыннан аерылырга теләми һәм, манаранның иң югары өлешенә күтәрелеп, түбәнгә сикерә.

подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
по всем предметам 1-11 классов

Курс повышения квалификации

Охрана труда

Сейчас обучается 124 человека из 45 регионов

Курс профессиональной переподготовки

Охрана труда

Курс профессиональной переподготовки

Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе

ЗП до 91 000 руб.
Гибкий график
Удаленная работа

Дистанционные курсы для педагогов

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

5 596 148 материалов в базе

Самые массовые международные дистанционные

Школьные Инфоконкурсы 2022

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

03.12.2015 4239
PPTX 1.6 мбайт
58 скачиваний
Рейтинг: 4 из 5
Оцените материал:

Настоящий материал опубликован пользователем Каримова Марина Николаевна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

Автор материала

40%

Подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
Для учеников 1-11 классов

Московский институт профессиональной
переподготовки и повышения
квалификации педагогов

Дистанционные курсы
для педагогов

663 курса от 690 рублей

Выбрать курс со скидкой

Выдаём документы
установленного образца!

Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки

Время чтения: 11 минут

В ростовских школах рассматривают гибридный формат обучения с учетом эвакуированных

Время чтения: 1 минута

Академическая стипендия для вузов в 2023 году вырастет до 1 825 рублей

Время чтения: 1 минута

Минпросвещения упростит процедуру подачи документов в детский сад

Время чтения: 1 минута

Инфоурок стал резидентом Сколково

Время чтения: 2 минуты

В Белгородской области отменяют занятия в школах и детсадах на границе с Украиной

Время чтения: 0 минут

Минпросвещения России подготовит учителей для обучения детей из Донбасса

Время чтения: 1 минута

Подарочные сертификаты

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.

1999 – В Казани на улице Щапова открылся музей выдающегося скульптора и художника Баки Урманче, народного художника Татарстана и России, лауреата Государственной премии РТ имени Г. Тукая

Погода в Казани

Память о Сююмбике

Одним из символов Казани является башня Сююмбике, которая находится в Кремле. Она названа именем ханбике, реального персонажа древней истории нашего края.

Название связано с ханбике Сююмбике, реальном персонаже древней истории нашего края. О Сююмбике много написано. Есть материалы о ней и на нашем сайте. Вы можете прочитать фрагменты романа о Сююмбике казанской писательницы Ольги Ивановой.

Предлагаем вашему вниманию публикацию нашего постоянного внештатного автора, известного казанского краеведа Рената Бикбулатова. Портреты Сююмбике мы нашли в Интернете.

Ханбике Сююмбике

Сююмбике, дочь правителя Большой Ногайской Орды Юсуфа, потомка знаменитого Идегея, родилась около 1516 года. В 1533 году она была выдана замуж за 17-летнего казанского хана Джан-Али. В то время фактическими правителями в Казанском ханстве были карачи-бек Булат Ширин и царица Гаухаршад (Ковгоршад). В первый же год замужества стало ясно, что между молодоженами нет ни согласия, ни любви.

Портрет Рушана Шамсутдинова

Между Казанским ханством и русским правительством восстановились добрососедские отношения. В 1546 году хан был изгнан из Казани вследствие народного восстания, но вернулся вскоре с помощью крымских и ногайских войск. В марте 1549 году хан Сафа-Гирей в результате несчастного случая скончался. Тогда ему было всего 42 года, он был в расцвете сил и здоровья.

Портрет Искандера Рафикова

Сююмбике долго оплакивала кончину любимого мужа. Единственным утешением для нее стал их двухлетний сын Утямыш-Гирей. В том же 1549 году ханом был провозглашен сын царицы Сююмбике, маленький Утямыш. Царица была объявлена регентшей.

То обстоятельство, что правительство имело военный характер, вполне оправдывалось опасностью, угрожавшей государству. Казанцы имели основания ожидать нападения со стороны русских, и в этот момент было особенно необходимым возрождение военной мощи Казанского ханства.

Портрет Нияза Хазиахметова

Правительство Сююмбике и оглана Кучака спокойно управляло страной в течение года. Кризис наступил в 1551 году. Русское правительство, наученное неудачей двух последних походов, избрало новую стратегию: оккупацией водных путей русские парализовали всю жизнь страны.

Портрет безымянного автора

Казань оказалась в блокаде. Прекратился торговый обмен, нарушился подвоз продуктов, волжская торговля была уничтожена. В Казани увеличилось число недовольных правительством оглана Кучака. Происходили волнения, и со дня на день можно было ждать переворота. Оглан Кучак и весь крымский гарнизон бежали из города и вскоре были уничтожены.

В городе было создано временное правительство, которое 11 августа 1551 года выдало русским хана Утямыша и царицу Сююмбике. Скорбным был отъезд Сююмбике с сыном из столицы ханства в Москву. Временное правительство Казани, делая этот шаг, понимало, что это залог мира между двумя государствами. В Москве Сююмбике жила в царских палатах и к ней благоволила русская царица. Но это был плен.

Портрет Ильяса Файзуллина

Но после того, как Сююмбике вышла замуж за Шах-Али, ее малолетний ребенок был разлучен с матерью. 8 января 1553 года он был крещен в Пудовом монастыре с именем Александр – «и царь благоверный пожаловал царя Александра Сафакиреевича, повеле его учити грамоте, понеже юну ему сущу, да навыкнет страху божию и научится закону христианскому.

Портрет Камиля Муллашева

Портрет Искандера Рафикова

Портрет Сююмбике и ее сына Утямыша. Художник И. Акжигитов

Башня Сююмбике

В стенах Казанского Кремля стоит величественная башня, носящая имя Сююмбике. Много легенд связано с башней Сююмбике.

Существует предание, что она построена на месте захоронения святых мусульман, куда местные жители ходили на поклонение и что здесь недалеко от ханского дворца была могила Сафа-Гирея (последние археологические раскопки подтвердили, что здесь находятся царские усыпальницы, сейчас там установлен камень с информацией о захоронении здесь царских останков), умершего в 1549 году, над которой Сююмбике возвела мавзолей или поминальную мечеть.

Сохранилась передаваемая из поколения в поколение легенда, рассказывающая о плаче Сююмбике над местом упокоения мужа и о том, как прощалась она с жителями города, торжественно провожавшими ее и малолетнего хана Утямыша в Москву.

Народные сказания рисуют Сююмбике неописуемой красавицей, услышав о которой, Иван IV направил к ней послов с предложением стать московской царицей. Отказ Сююмбике, по этому преданию, явился причиной похода русских на Казань. Когда русские осадили город, гордая царевна согласилась выйти замуж за грозного царя при условии, что в течение недели его строители сумеют возвести семиярусную башню выше всех минаретов Казани. Требование царевны было выполнено в срок.

Сююмбике покончила с собой, бросившись с башни, убедившись, что город окружен и спасения нет.

Но мы знаем, что эта легенда лишена исторических оснований: Сююмбике уехала из города за год до начала решающего штурма города. И еще, как указывает энциклопедия, сама башня Сююмбике была построена русскими зодчими уже после взятия Казани, предположительно во второй половине XVII – начале XVIII века.

В г. Касимове сохранился каменный мавзолей Шах-Али (умер в 1567 г.), в котором находились гробницы и надгробные камни с вырезанными на них татарскими орнаментами и арабскими надписями. Там же в усыпальнице обнаружен безымянный надгробный камень. Может быть, под ним и покоится прах последней казанской царицы.

Сююмбике в татарском национальном сознании – фигура уникальная. Ее в литературе сравнивали со всемирно известными женщинами: шотландской королевой Марией Стюарт, английской королевой Елизаветой I и с последней царицей Египта Клеопатрой.

Прошло уже несколько веков, а не угасает народный интерес к ней, народ помнит свою легендарную Сююмбике, она и сегодня остается символом оплакиваемой народом чистоты и верности. И так будет всегда.

Читайте в «Казанских историях»:

История глазами литератора – интервью с Ольгой Ивановой, автором трех исторических романах о женщинах-повелительницах татарского народа

Казанская царица Сююмбике в плену у Ивана Грозного. Ильяс Файзуллин Однажды Иван Грозный, прослышав о сказочной красоте царицы Сююмбике, прислал в Казань своих сватов. Гордая красавица отказала русскому царю. Тогда разгневанный Иван Грозный пришёл к стенам города с огромным войском, осадил город и сказал, что если Сююмбике не согласится выйти за него замуж, то он сотрёт Казань с лица земли.

Оборона Казани от войск Ивана Грозного (Пушечный двор). Ильяс Файзуллин Чтобы спасти жителей Казани, Сююмбике была вынуждена согласиться выйти замуж при условии, но попросила необычный свадебный подарок – самую высокую башню ,которую русский царь за семь дней должен построить в Казани . Условия царицы были приняты и началось спешное строительство. В первый день положили первый ярус, во второй день – второй, в третий – третий. К исходу седьмого дня башня была готова.

Ильяс Файзуллин И начался свадебный пир. Гости пировали, а казанцы грустили. Они понимали, что больше не увидят Сююмбике – добрую госпожу. Во время пира Сююмбике поднялась на самый верхний ярус башни, чтобы в последний раз посмотреть на Казань, Но, глядя на родной город, поняла, что не сможет покинуть его навсегда. Расплакалась и бросилась вниз головой. Так она погибла, не желая попасть в руки ненавистного царя. В память о своей славной дочери татарский народ назвал башню ее именем.

Башня Сююмбике Согласно другой легенде, не менее поэтичной, башня была специально построена царицей Сююмбике в память своего мужа Сафа-Гирея. Тело его покоилось в белокаменном мавзолее рядом с этой башней. Если верить словам очевидцев, над гробом своего мужа Сююмбике часто молилась, оплакивая его смерть и свою судьбу.

Камиль Муллашев. В действительности же Сююмбике была дочерью ногайского мурзы Юсуфа. Первый муж Сююмбике Джан-Али был поставлен на престол в малолетнем возрасте согласованым решением промосковки настроенного правительства во главе с князем Булат Ширин и Московского князя Василия III. Управление во время малолетства хана осуществляла царевна Ковгоршат, она же устроила брак Джан-Али с Сююмбике, что было приурочено к совершеннолетию хана и перехода власти к нему. Брак был согласован с Москвой, причём Москва согласилась очень быстро, так как надеялась, через этот брак приблизить бия Юсуфа и создать определенный противовес сверженному хану из крымской династии Сафа Гирею, который находился у своего тестя, могущественного ногайского мирзы Мамая. Брак был неудачным, хан пренебрегал женой, у них не было детей. Сююмбике жаловалась отцу и просила её забрать. Юсуф предлагагал сместить хана и требовал вернуть дочь. Все эти события стали предметом дипломатической переписки.

Рушан Шамсутдинов. Джан Али не устраивал не только жену, но и казанское правительство, которое, видимо, также не удовлетворяло давление со стороны Москвы и вмешательство во внутренние дела ханства. В 1535 году при участии Булат Ширина и Ковгоршат был совершен переворот, Джан-Али был убит, а на трон повторно пригласили Сафа Гирея. Сююмбике стала его пятой женой.

Хан Сафа-Гирей. Нияз Хазиахметов. После смерти Сафа Гирея правила Казанским ханством в 1549—1551 годы в качестве регентши ввиду несовершеннолетия своего сына. Царица Сююмбике — одна из первых женщин-мусульманок в истории исламского мира, которые выполняли роль главы государства. Утямыш-Гирей— казанский хан (1549—1551), сын Сафа-Гирея и Сююмбике.

Сююмбике и Утямыш. После неожиданной смерти отца Сафа-Гирея, был возведен на престол в двухлетнем возрасте. При малолетнем хане регентшой была его мать Сююмбике.

Казанская царица Сююмбике. Так как Утямыш-Гирей был представителем крымской династии, после мятежа казанской знати против крымцев, в 1551 году был выдан казанцами Ивану Грозному вместе с своей матерью Сююмбике и казанской казной русским. Был крещен в Чудовом монастыре, получив имя Александр Сафагиреевич,(ум. 11 (21) июня 1566) Похоронен в Архангельском соборе Московского Кремля В Патриаршей летописи об этом говорится, что они (казанцы) послали . к Шигалею (Шах Али) и к воеводам бити челом, чтобы государь пожаловал, гнев свой им отдал, а пленити их не велел, а дал бы им на царство царя Шигалея (Шах Али), а Утемыш-Гирея царя государь к собе взял и с материю Сююнбика-царицею.

Плененная царица Сююмбике покидающая Казань.1870 Художник Василий Худяков. Через полтора года против своей воли была отдана замуж за касимовского правителя Шах-Али, брата Джан-Али, первого мужа Сююмбике. Шах-Али стал ее третьим и последним мужем, вскоре увез царицу в г. Касимов, где она тихо и незаметно дожила свой век, где и умерла. Могила неизвестна. Все это происходило, судя по Писцовым Книгам, еще до взятия Иваном Грозным Казани, поэтому легенда о башне всего лишь красивая легенда.

Читайте также:

Сочинение на тему бесчеловечность карлик

Сочинение хлестаков и чиновники уездного города

Какие трудности могут встретиться на пути к осуществлению мечты итоговое сочинение

Сочинение мое любимое стихотворение лермонтова 6 класс

И 100 и 200 лет пройдет никто войны забыть не сможет сочинение

Источник

Татарстан Республикасы Тукай муниципаль районы

Боерган төп гомуми белем бирү мәктәбе

Сөйләм үстерү дәресе

Рәссам К.Муллашевның “Сөембикә”

дигән картинасы буенча сочинение язу

( 7 нче сыйныф)

Эшне башкарды: Тукай муниципаль районы

Боерган төп гомуми белем бирү мәктәбенең

1 нче категорияле татар теле һәм әдәбияты

укытучысы Мулланурова Айсылу Мөдәррис кызы

Тема: Рәссам К.Муллашевның “Сөембикә”

дигән картинасы буенча сочинение язуга әзерлек.

Максат: Рәссам турында мәгълүмат бирү; Сөембикә ханбикә турында

белгәннәрен искә төшерү, сынлы сәнгатьтә һәм әдәбиятта Сө-

ембикә образына булган игътибар турында фикер алышу;

күргән һәм ишеткәнне логик эзлеклелек белән дөрес һәм матур

итеп яза белүләренә ирешү;

эстетик зәвык һәм халкыбызның бөек үткәне белән горурлану

хисләре тәрбияләү.

Җиһазлау: Рәссам портреты, картинаның фоторепродукциясе,

“Сөембикә ханбикә” җыентыгы,

“Сөембикә” журналының аерым саннары:

2003-№10, 2006-№8-9, 2007-№3, проектор, рәсемнәр, презентация

Бәйләнеш: рус теле белән.

Дәреснең барышы:

Оештыру өлеше. Уңай психологик халәт тудыру.
Актуальләштерү.

Укучы: Анда мәкаль бирелгән: “Үткәнен белмәгәннең киләчәге юк” диелгән.

Укытучы: Димәк, бүген без сезнең белән нәрсә турында сөйләшәчәкбез?

Укучы: Сөембикә-ханбикә турында.

Укытучы: Әйе, укучылар, бүгенге тема Сөембикә-ханбикә белән бәйле.

Җаваплар:

– Сөембикә 16 нчы гасырда яшәгән, Казан ханлыгының патшабикәсе булган.

– Ул Йосыф морза кызы булган, аны Казан ханы Җангалигә кияүгә биргәннәр.

Укытучы: Дөрес, укучылар. Сөембикә- бер үк вакытта бөек тә, фаҗигале дә шәхес. Ул бер генә гасыр яшәп калган Казан ханлыгының чәчәк ату символы да, шул ук вакытта аның җимерелүе, юкка чыгу символы да. Шуңадыр, Сөембикә образы Казан белән аерылгысыз бәйләнгән. Казан дигәч, күпләребез Сөембикә манарасын күз алдына китерәбез бит. (Проекторда Казан кремле, Сөембикә манарасы рәсемнәре күренә.Слайд 1)

III. Яңа белем һәм күнекмәләр формалаштыру.

Кереш өлеш. Кем ул Сөембикә?

Сез бу өлештә ниләр язарга уйлыйсыз?

а) Сөембикә кайда туган? Ул кем кызы? Ул ничек итеп Казан ханбикәсе булган? (Һәр сорауга җаваплар тыңлана)

б) Рәссам К.Муллашев турында кыскача мәгълүмат. Картинаның язылу тарихы.

Укучы чыгышы: (Интернет материалы)Камиль МУЛЛАШЕВ, -казахстанский живописец, заслуженный деятель искусств Казахстана. Родился в семье художника-каллиграфа. Семья Муллашева жила до начала 1960-х гг. в Китае. Потом семья перебралась в Казахстан, в Карагандинскую обл. и позже в Алма-Ату. Окончил художественное училище в Алма-Ате и Московский государственный институт им. В. Сурикова (мастерскую народного художника СССР Т. Салахова). Муллашев живет и творит в Казахстане. Много путешествовал по Казахстану. В своем творчестве он затрагивает многие аспекты современной жизни и исторического прошлого. Портреты, пейзажи, сказочные персонажи — полотна жизнеутверждающие, пронизаны любовью к людям. Триптих «Земля. Время. Казахстан» стал визитной карточкой не только художника, но и романтическим символом Республики Казахстан. В произведении отражены три важных составляющие родного края — нефть, космос и целина. За эту работу Муллашев был удостоен серебряной медали Академии художеств Франции. Произведения: «Утро», «Земля и Время. Казахстан», серия «Горизонты целины», серия «Времена года», серия «Мир художника», «Беседа царя Оленя с рыбой», «Осень. Пора оленьей нежности и страсти», «Поцелуй полосатых», «Ревность», «Кыпчак-кыз», «Портрет первого Президента Казахстана Нурсултана Назарбаева», «Озаренное солнцем мгновение вечности», «Рождение гения», «Золотой век», «Добрый пастух», «Осень. Пора оленьей страсти и нежности и другие», «Ранним утром тысяча забот», «Прикосновение», «Живительные соки тюльпана», «Птица счастья», «Кыпчак-кыз», «Сююмбике» и др. Триптих и картина «Утро» приобретены Государственной Третьяковской галереей, часть работ художника находятся в Государственном музее искусств им. А. Кастеева в Алма-Ате, во многих государственных и частных собраниях США, Германии, Франции, Турции, Китая и др. стран мира. Картины Муллашева пользуются все большим спросом у ценителей живописи, уверенной и свободной становится с годами техника, а взгляды на жизнь, представления о красоте — уверенными, четкими…(Слайд 7-9)

Төп өлеш. Картинада ниләр сурәтләнгән?

а) Картинаның арткы планында ниләр күрәбез?

Җаваплар: Караңгы – соры күк йөзе, еракта Идел елгасы, Кремль стеналары күренә, димәк, бу – Казан шәһәре. Елгада көймәләр күренә. Диварда татар халкының символы-барс сурәтләнгән.

Укытучы: Алгы планда рәссам кемне сурәтләгән? Сөембикә ничек итеп сурәтләнгән?

Укытучы:Сөембикә турында тагын нәрсәләр беләсез?

Җаваплар: 1552 нче елның көзендә Явыз Иван, үзенең гаскәре белән килеп, Казан ханлыгын җимерә. Татарлар үз җирләре өчен бар көчләрен биреп сугышсалар да, җиңеләләр. Урыслар Казан ханбикәсе булган Сөембикәне, кечкенә улы Үтәмешгәрәй белән бергә, Мәскәүгә алып китәләр. Ханбикәнең китәсен белгән халык, шәһәр читенә җыелып, аны озатып кала. Бик күпләр яшь ханбикә өчен борчылып, аңа чит җирләрдә хәерле тормыш теләп, догалар укып кала. Тик, кызганычка каршы, Мәскәүдә аны бәхетле тормыш көтми. Явыз Иван аны җаны теләмәгән кешегә кияүгә бирә, ә улын, тартып алып, чукындыралар һәм Александр исеме бирәләр. Ул 22 яшендә үлеп китә һәм урыс патшалары күмелә торган урында җирләнә.

Укытучы: Әлеге рәсемгә карагач, сезнең күңелегезгә нинди уйлар килә?

Җаваплар: Сөембикә бик горур булган. Авырлыклар алдында сыгылып калмаган, көрәшкән. (Бәеттән өзекләр уку).

Укытучы: Димәк, сез төп өлештә картинада сурәтләнгән патшабикә турында язачаксыз.

Йомгаклау. Сөембикә исеме – мәңгелек.

Укытучы: Ни өчен Сөембикә исеме мәңгелек?

Укытучы: Укучылар, йомгаклау өлешендә сез Сөембикә турында үзегезнең шәхси фикерләрегезне яза аласыз. Бигрәк тә Сөембикә белән горурлануыбыз, аның исемен мәңгеләштерү йөзеннән эшләнгән эшләр турында да язарга мөмкин. Бу турыда сез тагын ниләр беләсез?

Җаваплар: Бик күп санлы картиналар белән беррәттән, әдәбиятта Сөембикәгә багышланган әсәрләр бик күп язылды. Аларның барысын да диярлек яңа гына чыккан “Сөембикә ханбикә” җыентыгында күрергә мөмкин.

Хатын-кызлар өчен чыга торган журнал да “Сөембикә” дип атала.

— Татар халкының күренекле хатын-кызларына әлеге журнал “Сөембикә беләзеге” бирә. (Рәсемен күрсәтү, лауреатларның исемнәрен атау).

— Скульптор Рада Нигъмәтуллина, Сөембикәгә багышлап, һәйкәл проекты эшләгән. (Рәсемен карау, фикер алышу).

— Төрки халыкларның сәләтле балаларын җыеп, “Сөембикә варислары” дигән сәнгать фестивале уздырыла. (Бу турыда язылган газета-журнал материаллары белән таныштыру)

Укытучы: Җавапларыгыз өчен рәхмәт, укучылар. Халкыбыз үзенең батыр кызын онытмый. Без аның белән хаклы рәвештә горурлана алабыз.

IV. Ныгыту.

Сочинение темасы буенча план төзү һәм план нигезендә бер-береңә сөйләү. Сочинениене караламага язу.

V. Дәресне йомгаклау.

VI. Өйгә эш: сочинениене акка язып бетерергә.

Источник

Казахстаннан рәссам Камил Муллашев: Казанда Сөембикә ханбикәгә һәйкәл куярга кирәк

Сөембикә портретын иҗат иткән татар рәссамы Татарстан башкаласында Казан ханбикәсенә һәйкәлне тарихны онытмау өчен куярга кирәк, дигән фикердә.

(Казан, 3 август, «Татар-информ», Лилия Гаделшина). «Казанда Сөембикә ханбикәгә һәйкәл куярга кирәк», — дип белдерде Татарстанның халык рәссамы, Казахстанның табигый фәннәр аккдемиясе әгъзасы, Бөтендөнья татар конгрессы VI съездына Казахстаннан делегат булып килгән Камил Муллашев.

Камил Муллашевның 1997 елда иҗат иткән «Сөембикә ханбикә» портреты Казанда Бөтендөнья татар конгрессы VI съездының пленар утырышы узган М.Җәлил исемендәге Татар дәүләт академия опера һәм балет театрында күргәзмәгә куелды.

«Мин Сөембикә портретын бик озак иҗат иттем. Бу инде өченче вариант. Мин кечкенә вакытта ук әти-әниләр Сөембикә ханбикә турында сөйлиләр иде. Профессиональ рәссам булып җитешкәч, мин бу бөек образга әйләнеп кайттым. Ләкин Казан ханлыгының соңгы ханбикәсен сурәтләү җиңел булмады. Миңа Казан ханлыгы чорындагы милли кием үрнәкләре сакланмау да авырлык тудырды. Кайбер рәссамнар Сөембикәне бик боек, кайгылы кыяфәттә сурәтли. Тарихта андый чаклар да булгандыр. Әмма минем Сөембикә горур, максатчан, аңарда бераз хәсрәт тә бар, тик ул батыр. Нәкъ минем халкым кебек», — диде 72 яшьлек Камил Муллашев.

Ул шулай ук: «Сөембикә ханбикәгә Казанда һәйкәл булырга тиеш. Безнең балаларыбыз милләтебезнең тарихын белергә тиеш. Тарихын белмәгән милләтнең киләчәге юк»,- дип ассызыклады.

Камил Муллашев Бөтендөнья татар конгрессы кебек оешма да милли үзаңны үстерүдә зур роль уйнавын искәртте. «Съездның эше нәтиҗәле булсын дип телим. Татарларны берләштергән Татарстан яшәсен, һәрьяклап үсеш кичерсен. Бүген татар халкының киләчәге яшьләр кулында, аларга ана телебезне, рухи байлыгыбызны тапшырырга тырышырга кирәк», — диде Татарстанның халык рәссамы.

Мәгълүм булганча, Бөтендөнья татар конгрессының VI съезды Казанда 2-6 август көннәрендә уза. Анда Татарстан, Россия төбәкләре һәм чит илләрдән меңнән артык делегат һәм мактаулы кунаклар катнаша. Съезд кысаларында, ТР Мәдәният министрлыгы, Бөтендөнья татар конгрессы Башкарма комитеты һәм «Сөембикә» журналы редакциясе Казанда дөньяның төрле илләрендә яшәүче танылган татар рәссамнары һәм дизайнерлары хезмәтләреннән торган күргәзмә оештырды.

Источник

Ханбик? язмышына ян? бер караш
«И Казан, серле Казан» исемле китабым чыккач («М?гариф» н?шрияты, 2004 ел), ми?а еш кына укучылар бел?н очрашырга туры килде. Казанда, т?рле районнарда бу китап буенча укучылар конференциял?ре, диспутлар ??м очрашулар булды. Шунда бер н?рс?г? инандым: халкыбыз ?тк?н тарихыбыз бел?н бик кызыксына, Казан ханлыгы ??м м?ш??р затларыбыз турында к?бр?к бел?се кил?. Укучыларны аеруча китабымны? С?ембик? ханбик? турындагы ?леше кызыксындырган булып чыкты. Аны? турында халыкта т?рле риваятьл?р, имеш-мимешл?р, х?тта гайб?тл?р д? й?ри. Шуларны иск? алып, мин и? еш кабатлана торган сорауларга «С?ембик?» журналы аша ?авап бирерг? булдым.
— С?ембик? ханбик?не килмеш?к, дил?р… Ул х?тта татар да булмаган, имеш. Шул д?ресме?
— Юк, д?рес т?гел. Ул нугай морзасы Йосыфны? кызы. Йосыф морза ис? атаклы ка?арман Идег?й н?селенн?н. Д?рес, нугайлар ул чорда Казан ханлыгына кермил?р, л?кин шул ук татар кавемен? карыйлар. М?с?л?н, ?зб?кл?р ?лег?ч? татарларны «нугай» дип атыйлар.
— Аны? ?ч ире булган, дил?р…
— Монысы д?рес. 1533 елны ул япь-яшь (уналты-ун?иде яшьл?р чамасы) чагында Казанга ?ангали ханга хатын булып т?ш?. ?ади Атласи аны? турында: «С?ембик? (тарихчы аны С?енбик? дип атый) чикт?н тыш матур ??м с?йкемле, ??м шуны? ил? б?раб?р бик акыллы бер кыз була. Нугай кызлары арасында С?ембик?г? охшаган кыз булмаган кебек, Казан ??м рус йортларында да а?а ти?д?ш булырлык кыз юк иде», — дип яза.
С?ембик? ун?иде яшьлек яшь ханга кия?г? чыгып, аны? бел?н ике ген? ел яш?п кала. 1535 елны ханга каршы фетн? к?т?релеп, аны ?тер?л?р. Шуннан со? С?ембик? Кырымнан килг?н Сафаг?р?й ханга кия?г? чыга. Сафаг?р?й турында ?ади Атласи: «Ул Казан ханнарыны? и? булдыклысы в? шуны? ил? и? тойгылысы иде», — дип яза. С?з монда ил тойгысы, ягъни патриотлык тойгы турында бара. Шу?а к?р? С?ембик? д? аны чын к??елд?н с?я, ихтирам ит?. Аларны? ?т?мешг?р?й исемле уллары туа. Л?кин 1549 елны Сафаг?р?й кин?т ?леп кит?. Утыз ?ч яшьлек С?ембик? я?адан тол кала. Хан итеп кечкен? ?т?мешг?р?йне билгелил?р. Чынлыкта, Казан ханлыгы бел?н С?ембик? идар? ит?.
Со?ыннан Явыз Иван кулына эл?кк?ч, рус патшасы аны к?чл?п Касыйм ханы Ша?галиг? хатынлыкка бир?. С?ембик? ханбик? мо?а теше-тырнагы бел?н каршы тора, ч?нки сатлык?ан Ша?гали, берд?н, шактый ?лк?н, икенчед?н, бик ямьсез, усал ??м явыз зат була. ? и? м??име — ?з милл?тен сатып, баскынчыларга хезм?т ит?. Казанга каршы сугышларда катнаша. Гомум?н, ул чорда хатын-кызны? ризалыгын сорап тормыйлар. ?сир т?шк?н хатынны? — бигр?к т?.
— ?сир, дисез… ? Казаннан килг?н бер лектор С?ембик?не М?ск??г? ?з тел?ге бел?н китк?н дип с?йл?де… Чынлыкта ничегр?к булган?
— Чынлыкта, ханбик?, ?лб?тт?, ?з тел?ге бел?н Казан т?хетен ташлап китми. 1551 елда М?ск?? бел?н булган м?н?с?б?тл?р кин?т кискенл?шеп кит?. Иван Грозный, Татар илене? башында С?ембик? кебек акыллы ??м ил тойгылы хатын торганда баш бирм?яч?ген а?лап, аны М?ск??г? тотып бир?л?рен тал?п ит?. Бирм?с?л?р, зур яу бел?н килеп, Казанны яулап алу бел?н яный. Шуннан со? инде Казанны? и? данлыклы ??м ку?тле б?кл?ре, С?ембик?не русларга тапшырып, сугыштан котылмакчы булалар. Араларында Ходайкул углан, Мурали б?к, А?килде абыз да була. Алар З?яг?, Ша?гали янына барып, С?ембик?не улы бел?н русларга тапшырачакларын белдер?л?р.
Казанга С?ембик?не М?ск??г? алып кит? ?чен князь Петр Серебряный ?ит?кчелегенд? бернич? ме?лек рус отряды килеп кер?. Бу вакыйганы ?з к?зе бел?н к?рг?н рус елъязмачысы болай дип язып калдырган:
«С?ембик?, тоткын булуын а?лагач, б?тенл?й х?лсезл?неп кит?. Ачы тавыш бел?н кычкырып, ?ирг? егыла. Аны? болай булуы б?тен сарай кешел?рен? т?эсир итеп, андагы кешел?рне? берсе д? еламый калмый. Сарайны? с?йкемле хатыннары, матур кызлары, ачы тавыш бел?н елап, битл?рен тырныйлар, ч?чл?рен йолкыйлар, кулларын ч?йнил?р иде.
Боларны? тавышлары сарайны? тышына да ишетелеп, хан йортындагы кешел?р д? елый башлый. Хан сарае бел?н хан йорты канлы яшьл?р агыза торган урын булып кала. Елау тавышы ш???р халкына да ишетелеп, алар хан йортына ?ыела башлады. Казанлыларны? кайсылары русларны кырмакчы булып, кулларына ташлар алганнар иде. Л?кин Казан башлыклары аларга ирек куймадылар. Таяклар бел?н куалап, хан йортыннан ?йл?рен? куып ?иб?рдел?р».
— ?леге елъязмачыга ышанып буламы?
— ?йе, ?леге исеме билгесез елъязмачы, чыннан да, рус кешесе була. Казанлылар кулына ?сир т?шеп, егерме ел чамасы Казанда яши. Аны беркем д? ??берл?ми. Ул тылмач, ягъни т?р?ем?че вазифасын ?т?п, Казан ханнарына хезм?т ит?, х?тта ислам динен кабул ит?. С?ембик? турында да чын к??елд?н, зур ихтирам бел?н яза.
С?ембик?не? й?рерг? х?ле калмаганга, аны рус сугышчылары сарайдан к?т?реп алып чыгалар. ?т?мешг?р?йне ис? сарай кешел?ре кулларына алып, к?т?реп баралар. Сафаг?р?й ханны? кабере янына килеп ?ит? бел?н, С?ембик? Петр Серебряныйдан ире бел?н хушлашырга р?хс?т сорый. (Сафаг?р?й Казан м?четл?рене? берсенд? к?мелг?н була.) Петр Серебряный С?ембик?не? ?тенечен ты?лап, а?а ире бел?н хушлашырга ирек куя.
Билгесез елъязмачы С?ембик?не? мо?-зарын искиткеч шигъри р?вешт? болай тасвирлый:
«?й, с?екле падиша?ым, ?зе?не? яшь ??м матур бик??не кабул итс?н?! Мине харап итм?с?н?! Минем матурлыгым ил? дошманнар файдаланмасалар иде. Мин синн?н аерылмыйм, к?лке ??м мыскыл ителер ?чен, телл?ре ??м динн?ре башка булган ят ?ирг? китмим. ?й, с?екле падиша?ым! Кем анда килеп минем егълавымны басылдырыр, кем минем ачы яшьл?ремне туктатыр, кем минем ?анымны? кайгыларын таратыр, кем минем яныма килер? Ми?а ?ичкем юк… Мин кайгымны кемг? с?йлим: угълыма с?йлимме, ул с?тт?н аерылмаган; атама с?йлимме, ул моннан бик ерак; казанлыларга с?йлимме, алар бит ?з ирекл?ре бел?н ант итеп мине урысларга бирдел?р… ?й, с?екле падиша?ым Сафаг?р?й! Ник син ми?а ?авап бирмисе?, ни ?чен ?зе?не? с?екле бик??не? ачы яшьл?рен ишетмисе?? Мен? монда, ишек т?бенд?, м?рх?м?тсез гаск?рл?р тора, алар мине, ерткычлар кыр к???сен алып китк?н кебек, сине? яны?нан алып китм?кче булалар. Бер чагында сине? хатыны? булган, б?тен Казан падиша?лыгыны? бик?се саналган кеше х?зеренд? кызганыч тоткын, ярлы ??м арык кол булып калды… Мин х?зеренд? егълый да алмыйм, к?земн?н яшьл?рем д? чыкмый. Бетми торган ачы яшьл?р бел?н минем к?зл?рем сукырайды. К?п кычкырудан тавышларым кысылды…» С?ембик?не? бу зары ?зе бер ?ыр-дастан булып я?гырый. Шуны? нигезенд? ?лл? нинди поэтик ?с?рл?р язып булыр иде.
— ?леге лектор С?ембик?не халыктан ерак торган, милл?тен? битараф булган бер зат дип с?йл?де. Имештер, ул ире Ша?гали бел?н килеп, Казанны алуда да катнашкан…
— Чеп-чи ялган. 1552 елны Явыз Иван Казанны яулаган чагында С?ембик? М?ск??д?, зинданда тоткын булып ята. Ша?галиг? кия?г? д? аны бер ел ?тк?ч, 1553 елны гына бир?л?р. Халыкны? а?а карата булган м?н?с?б?тен ис? ?леге елъязмачы бик т?г?л итеп терк?п калдырган. Аны? с?зл?рен? караганда, С?ембик? ирене? кабере янында ике с?гать чамасы була. Шуннан со? аны Казансу буена алып китеп, матур итеп биз?лг?н хан к?йм?сен? утырталар. Елъязмачы к?рс?тк?нч?, С?ембик? ханбик?не озатыр ?чен Казан халкыны? барчасы диярлек Казансу буена ?ыела: ире, хатыны, егете, кызы, зуры, кечкен?се — берсе д? ?йд? калмый. ?ади Атласи язганча, «таш кебек каты к??елл?р д? йомшарып, кызгану яше к?рм?г?н к?зл?рд?н д? яшьл?р агар булды».
С?ембик? ханбик? к?йм?г? керер алдыннан озатырга ?ыелган халык бел?н саубуллаша. Халык та аны? бел?н чын к??елд?н хушлаша, С?ембик?не кызгануын белдер?. Озакламый к?йм?л?р кузгалып кит?. Елганы? ике ярында С?ембик?не саклап рус гаск?ре бара. Алар артыннан ис? яр буйлап Казан халкы аны шактый озак озата кил?. «С?ембик? чикт?н тыш акыллы в? шуны? ил? б?раб?р бик юмарт, шулай ук халыкны? ??ркайсына м?рх?м?тле булганлыгы ?чен, аны Казаннан ?иб?р? халыкка бик кыен тоелды». (?ади Атласи.)
С?ембик? бел?н берг? аны? б?тен ?ыйган байлыгын — алтынын, к?мешен, чиг?ле еф?к киемн?рен, кыймм?тле з?б?р??т ташларын, савыт-сабаларын бернич? зур к?йм?г? т?яп, М?ск??г? алып кит?л?р. Кайбер риваятьл?рг? караганда, М?ск??г? С?ембик? китапхан?сен д? алып кит?л?р. ? бу китапхан?д? Казан ханлыгыны? б?тен рухи байлыгы ?ыелган була, дил?р: бик борынгы елъязмалар, дини ??м шигъри китаплар, кулъязмалар, кыймм?тле чыганаклар. Бу китапхан? д? эзсез югала. Кайбер тарихчылар фикеренч?, аны Иван Грозный кушуы буенча М?ск?? Кремленд?ге ниндидер ?ир астындагы м?гар?г? яшер?л?р.
— С?ембик? турында халыкта матур-матур риваятьл?р сакланган. Алар чынбарлыкка туры килеп бетм?с?л?р д?, ханбик? турында зур ихтирам бел?н с?йлил?р… Шундый бер?р риваятьне китер? алмассызмы?
— Борынгы риваять болай ди. Имештер, рус падиша?ы Явыз Иван, Казан ханбик?се С?ембик?не? р?семен к?реп, а?а гашыйк була, ?зен? хатынлыкка сорап, яучылар ?иб?р?. Горур С?ембик? мо?а риза булмый. Шуннан со? Явыз Иван, зур яу бел?н килеп, Казанны яулап ала, С?ембик?не к?чл?п алмакчы була. Риза булмаса, бар халкын кырып бетер? бел?н яный. Шуннан со? С?ембик? тел?с?-тел?м?с? д? ризалыгын белдер?. Тик бер шарт куя: ?иде к?н эченд? ?иде катлы матур манара т?зеп куярга. ?г?р д? ?иде к?н эченд? шундый к?кк? х?тле к?т?релг?н манара ?зер булса — чыга, имеш. Булмаса — в?сс?лам…
Явыз Иван б?тен рус иленн?н осталарны ?ыеп, материал туплап, аларга ?иде к?н эченд? д?ньяда ти?е булмаган матур ??м биек манара салырга куша. Башкарсалар — зур б?л?кл?р в?гъд? ит?. Башкармасалар — башлары чабылачак, дип ?йт?.
Беренче к?нд? манараны? беренче каты ?зер була, икенче к?нд? — икенчесе… Шулай итеп, ?иде к?н эченд? ?иде катлы искиткеч матур ??м биек манара ?зер була. Шуннан со?, С?ембик? ханбик? Казаннан кит?р алдыннан, манарага менеп, халкы, иле, башкаласы бел?н саубуллашырга р?хс?т сорый. Явыз Иван р?хс?т ит?. С?ембик? манараны? и? ?ске катына менеп, халкы бел?н саубуллаша да, аска сикереп, ?з-?зен юк ит?…
— С?ембик?не? ?леме, чыннан да, фа?игале булган, дил?р…
— ?йе, монысы д?рес… ?лб?тт?, ул чордан бирле д?рт ярым гасыр вакыт узган. Л?кин д?реслекне чамаларга м?мкин. Ша?галиг? кия?г? бирг?нн?н со?, бер ел-ел ярым вакыт узуга япь-яшь (38 яшьлек), тап-таза С?ембик? кин?т вафат була. Аны? ?леме ничек булганны к?з алдына китерер ?чен Иван Грозныйны? Ша?гали исемен? язылган ярлыгыннан бер ?зек китерик: «Б?тен Русьне? падиша?ы ??м олуг князе булган Иван Васильевичтан туганыбыз Ша?гали ханга: Исм?гыйль, Касай, Юныс мирзалар безг? язу язганнар (Бу нугай морзалары. — Р. М.) Сез, туганыбыз, безне? кушуыбыз буенча, С?ен-бик?не? борынын киск?н, а?а т?рлеч? зур сыйсызлыклар кылып (ягъни ач тотып — Р. М.), аны ?терг?нчег? чаклы кыйнаган, дип Йосыф б?кк? (ягъни С?ембик?не? ?тисен? — Р. М.) с?з булды, диг?нн?р. Шуны? ?чен Йосыф б?к безг? ачулана, илчел?р ??м сатучылар ?иб?рми». Ярлык 1554 елны? гыйнварында язылган. С?ембик? д? шул вакытларда ерткычларча ?терелг?н булса кир?к. Д?рес, Иван Грозный ?з «туганы» Ша?галине ничек т? якларга тырыша. ?мма аны? бу кыланышыны? ни ?чен эшл?нг?не м?гъл?м.
— Шу?а да татар халкы С?ембик?не ?ич т? онытачак т?гел. Аны? исемен ничек т? м??гел?штерерг? иде…
— ?йе. Фа?игале язмыш, фа?игале ?лем… Мен? ни ?чен халык С?ембик? образын, поэтик риваятьл?рг? т?реп, к??еленд? саклый. С?ембик? манарасыннан тыш, Казанда С?ембик? исеме бел?н б?йл?нг?н тагын бер урын бар. Ул да булса — С?ембик? бакчасы. Риваятьл?рг? караганда, ул Урта Кабан буенда, х?зерге Архиерей дачасы урнашкан ?ирд? булган. С?ембик? б?тен туган-тумачасы бел?н ??й к?нн?ренд? монда торган, ял итк?н. Бакчада нинди ген? г?лл?р, ч?ч?кл?р, матур-матур ?семлекл?р булмаган. Х?тта м?рм?рд?н эшл?нг?н сыннар да булган, дил?р. ? куак-агачлар арасында тутый кошлар, боланнар й?рг?н дип с?йлил?р. Тарихчылар да бу урында ханнарны? ??йге резиденциясе булуын таныйлар. Б?лки, бу урында я?адан С?ембик? бакчасын торгызырга м?мкин булыр?
Казанны? бер?р урамына да С?ембик? исемен бирерг? иде. Кайсысына? Минемч?, Казан Кремле урнашкан, Казанны? и? борынгы урамына бирерг? була. Х?зер С?ембик? манарасы янында бу урам большевик Шейнкман исемен й?рт?. ? бит С?ембик? ханбик? кайчандыр шул урамда й?рг?н, шул тир?д? ире Сафаг?р?й бел?н хушлашкан…
— С?ембик? ханбик?не? кабере сакланганмы?
— ?йт?е кыен. 1556 елда Касыйм ш???ренд? Ша?гали хан т?рб?се т?зел?. Анда бер билгесез кабер д? бар. ?стен? таш куелган, ?мма бернинди язу да язылмаган. Кайбер тарихчылар С?ембик?не? кабере шул булырга тиеш дип уйлый. Атасы тал?бе бел?н аны нугай якларына илтеп к?мг?нн?р диг?н с?з д? й?ри. ?мма монысына ышануы кыен — ул чорда ?ле г??д?не андый ерак ?ирг? илтеп булмас иде…
— Улы ?т?мешг?р?йне? язмышы нинди була?
— Явыз Иван кулына эл?кк?ч, биш яшьлек н?ни улын ананы? кулыннан тартып алалар да к?чл?п чукындыралар. Христиан динен? к?чк?ч, ул Александр исеме бел?н й?ри, патша сараенда яши. Л?кин егерме яше д? тулыр-тулмас кин?т вафат була. К?р?се?, Иван Грозный кушуы буенча аны агулап ?терг?нн?р. Бу ?инаятьне яшерер ?чен булса кир?к, ?леге ?т?мешг?р?й-Александрны М?ск?? Кремле соборында зур м?рт?б? бел?н к?м?л?р. Шулай итеп, ул — М?ск?? Кремленд? к?мелг?н берд?нбер Казан ханы. Аны? кабере ?лег?ч? шул к?е саклана.
— Шул р?вешле С?ембик?не? н?селе ?зел?, башка беркеме д? калмыймы?
— Ризаэтдин Ф?хретдин ?зене? «Казан ханнары» диг?н тарихи хезм?тенд? ?ангалине? бер кызы булуы турында яза. ?ангалине? ис?, бел?ебезч?, бер ген? хатыны — С?ембик? ген? була. Д?рес, Р. Ф?хретдин фикеренч?, бу кыз бер?р Казан мирзасыны? кызы булган хатыннан тууы да ихтимал.
— Х?зерге татар галимн?ре бу м?сь?л?г? ничегр?к карыйлар со??
— Филология ф?нн?ре докторы Марсель ?хм?т?анов ?леге исемсез затны, ?ичшиксез, С?ембик?не? кызы дип саный. (Кара: «Татар иле» газетасы, 5-522 сан, 2003 елны? февраль ае, «С?ембик?не? баласы бер ген? булганмы?») Бу фикерг? Сарманда яш??че туган якны ?йр?н?че галим ??м язучы Дамир Гарифуллин да кушыла.
— С?ембик? ?зе искиткеч г?з?л булгач, кызы да матур булгандыр…
— ?йе, С?ембик?не якыннан к?реп белг?н кешел?р аны «х?сни ?амал», ягъни «искиткеч г?з?л» дип й?рт?л?р. Кызы да ?зен? охшаган булса кир?к. Бу турыда С?ембик?не? берд?нбер безг?ч? килеп ?итк?н р?семе с?йли.
Бу р?семне? тарихы т?б?нд?геч?. Атаклы археолог, иске китаплар ?ыючы ?. Ш?рифуллин тикшер?л?ре буенча, ?леге портрет Казанны? Иске Татар бист?сенд? табыла. Кырлары ертылган, б?гелг?н урыннары у?ып, таушалып бетк?н бу р?сем С?ембик? ??м аны? гаил?сен тасвирлаган берд?нбер р?сми документ. Авторы — р?ссам А. Корноухов. Исеме — «С?ембик? ханбик? ?з гаил?се бел?н». ?леге р?сем — копия. Р?ссам ?зе к?рс?тк?нч?, ул аны безг? м?гъл?м булмаган XVI гасыр р?семен? карап эшл?г?н. Х?зер бу портрет Татарстанны? Милли музеенда саклана.
Д?рес, мо?арчы р?семд? тасвирланган баланы ?т?мешг?р?й дип килдел?р. Л?кин М. ?хм?т?анов бик саллы итеп бу фикерне кире кага. Берд?н, р?семд? кыз бала тасвирланган, моны беренче карашка ук аерырга була.
Икенчед?н, баш киеме — кызларныкы. Ир-егетл?р андый очлы, озынча баш киемен беркайчан да ким?г?нн?р. ?нисенд? д? шундый ук баш киеме. ?ченчед?н, р?сем С?ембик? ханбик? Казан ханлыгыны? идар?чесе булып торган елларда — 1549—1552 елларда ясалган булса кир?к. ?т?мешг?р?йг? бу вакытта нибары д?рт-биш яшь. Кызы ис? 1535—1536 елларда туган булса кир?к. Дим?к, а?а бу вакытта 13-14 яшь булгандыр. Р?семд? д? н?къ шундый яшьт?ге бала к?рс?телг?н.
— Бу кызны? алдагы язмышы билгелеме?
— Бу турыда галимн?р т?рлеч? фикер й?рт?.
Р. Ф?хретдин болай дип яза: «Аны ?стерхан князьл?ренн?н Кайбулла князь Акк?бек угылы никахлап алып, гомерен М?ск??д? кичер?е риваять ител?дер» (?леге ?с?р, 115 бит). М. ?хм?т?анов ис? шактый тикшер?л?р ?тк?рг?нн?н со? шундый н?ти?? ясый: «С?ембик?не? кызын, — ди ул, — Ша?гали хан ?з т?рбиясен? ала ??м балигъ булгач Кайбулла исемле Казан кешесен? кия?г? бир?. Бу н?селне? тарихын тикшереп, галим р?семд? сур?тл?нг?н кызны? балалары тора-бара Ризаэтдин Ф?хретдинне? ерак бабалары булган» диг?н н?ти?? ясый. Бу фикер бел?н Д. Гарифуллин да килеш?: «Дим?к, м?ш??р ханбик? атаклы Ризаэтдин бине Ф?хретдин н?селен? кодагый була, ч?нки аны? кызы шушы н?селне? килене!»
?лб?тт?, бу ?ле фараз кылу гына. Булачак эзл?н?л?р бу фикерне й? раслар, й? кире кагар. Шулай да уйланырга, тагын да тир?нр?к эзл?н?л?р ?тк?рерг? нигез бар. Б?лкем, С?ембик? варислары б?ген д? безне? арада яшил?рдер.
«С?ембик?», № 10, 2008.

С?ембик? образы инде мен? нич? гасыр ?зене? серлелеге, хатын-кыз буларак матурлыгы, ана булуы ??м Ватаныбыз тарихы бел?н б?йлелеге аркасында ?д?бият ??м с?нгать в?килл?рене? игьтибарын ?зен? ??леп ит?. С?нгатьт? С?ембик? образына м?р???гать ит? 20 нче гасыр ахыры – 21 нче гасыр башында аеруча к?зг? к?рен? башлады. Моны илд? барган ?зг?решл?р бел?н б?йл?рг? м?мкин, ч?нки халыкны? ?за?ы уянды, без ?зебезне? ?тк?небез бел?н тир?нр?к кызыксына башладык. ? мо?арчы ?леге образга н?къ мен? рус р?ссамнары игьтибар итк?н. М?с?л?н, билгесез р?ссамны? 17 нче гасырда ясаган “С?ембик? ханбик? улы бел?н” диг?н композициясе, рус р?ссамы В.Худяковны? ?зе и? к?ренекле дип санаган картинасы ?.б.
Х?зерге заманда яш??че ??м и?ат ит?че р?ссамнарны? да С?ембик?г? карата булган кызыксынучанлыгы ?ич т? кимеми. Мисал итеп Илдар ?хм?ровны? “С?ембик? улы ?т?мешг?р?й бел?н” (1991) картинасын, ?.Ф?тхетдиновны? “С?ембик? кабере”н (1997), Бакый Урманчены? “С?ембик?”сен, Казахстан р?ссамы Камил Муллашевны? “С?ембик? ханбик?”сен (1997), Раушан Ш?мсетдиновны? “?т?мешг?р?й хан ??м С?ембик?”сен (2005) ?.б. картиналарны китерерг? м?мкин. (Укытучы с?йл?г?нд?, ?леге картиналарны? репродукциял?ре проекторда к?рс?тел?).

Сочинение / Казанга экскурсия
Мен? без Казанда экскурсияд?. Республикабызны? башкаласы булган Казан ? Идел буендагы и? борынгы ш???рл?рне? берсе. А?а 1000 ел элек нигез салынган. Б?генге к?нд? Казан ? миллионнан артык халкы булган зур ш???р. Ул ист?лекле урыннарга бик бай.
Экскурсиябезне Кремльд?н башлап ?иб?рдек. Кремль Казанны? ?з?генд? урнашкан. Ерактанрак караса?, ?йтерсе? л? ул бер утрауны бил?п тора. Кичл?рен шушы утрауны т?рле т?ст?ге утлар яктырта. Бу ? искиткеч к?ренеш. Кремльг? керг?н юлда ап-ак Спас манарасы урнашкан. Аны с?гать бизи. Кремль янында герой шагыйребез Муса ??лилг? ??йк?л куелган. Ул ?сирлект? д? ?лемсез шигырьл?р язган, батырларча ??лак булган. Без аны? шигырьл?рен яратып укыйбыз.
Казанны ?ич т? С?ембик? манарасыннан башка к?з алдына китереп булмый. Тир?-якка нур б?ркеп торучы бу манара Казанны? й?зек кашына ??м г?з?л тарихи символына ?йл?нде. С?ембик? ? татар халкыны? горурлыгы, иминлек билгесе, иманы, кыйбласы ул. Кремльд? без С?ембик? манарасыны? тарихы бел?н таныштык. Ул ? бик борынгы корылма, ??м д?ньядагы авып баручы бернич? шундый корылмалар исемлеген? кертелг?н. Х?зерге к?нд? т?з?чел?р аны? авышып баруын туктатканнар. Я?а корылмалардан булган Кол Ш?риф м?четен д? озаклап карадык. Ул искиткеч матур ??м зур м?чет ик?н, ??м, хаклы р?вешт?, илебезне? ?иде мог?изасы исемлеген? керерг? тиеш. Кремль безг? бик ошады.
Аннан со? Казанны? б?т?н ист?лекле урыннарына юн?лдек.
Казан ? студентлар ш???ре. Ул инде к?пт?нн?н Россияне? югары белем, ф?н, н?шрият ?з?ге булган. Татарстан ?чен ген? т?гел, ? б?тен Идел буе, Урта Азия халыклары ?чен м?галлимн?р, ф?н эшлеклел?ре ?зерл?г?н, д?реслекл?р ??м китаплар бастырып торган. Шу?а к?р? д? анда бик к?п уку йортлары урнашкан.
Университет ? Казаныбызны? горурлыгы. Анда ме?н?рч? студент югары белем ала. Минем ?ти-?нил?рем, к?п туганнарым да аны т?мамлаган. Минем д? шул университетта укыйсым кил?.
Казанны? ?з?генд? урнашкан Татар д??л?т гуманитар-педагогика университеты да республикабыз горурлыгы. ? аны? каршында халкыбызны? с?екле улы, композитор Салих С?йд?шевк? ??йк?л куелган.
Без тагын Татар д??л?т академия театры бинасы янында булдык. Ул Г. Камал исемен й?рт?. Театр Кабан к?ле буенда урнашкан. Без шунда к??елле ял иттек.
Казанны? тагын бер ист?лекле урыны булган Тукай музеена да бардык. Атаклы шагыйребезне? тормыш ??м и?ат юлы буенча к?п м?гъл?мат алдык. Казан ш???ре ми?а бик т? ошады.
Мин ?з туган ягымны бик яратам ??м аны? бел?н горурланам.
http://insha.ru/text/2

Источник

Биографиясе

Сөембикә образы

Сочинение кол гали кыйссаи йосыф

Чыганаклар

Сочинение Помогите написать сочинение на тему соембикэ манарасы, на татарском языке

Проектная работа по татарской литературе «Татар халкының …

Болгар дэулэте турында

Скачать:

Предварительный просмотр:

Кешелеклелек турында

УЙНАШТАН ТУГАН. Асхия Костикова… | Авыл хатыны/Сельчанка | VK

Р батулла с ембик романы

Татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә укучыларның сөйләм телен үстерү статья

Татарстанда татар телен саклау,үстерү һәм өйрәнү материал (10 класс)

Файдаланылган әдәбият

2. Бәширова М. “Сүз белән сурәт ясау”.К.-1974.

3. И.Гази. “Матурлыкны күрергә өйрәтик”, “Совет мәктәбе”, 1964, №8, 30-33 бб.

1. Загадка рождения и тайна имени

2. Трижды замужем

3. Не было ей равной по красоте в Казани и Москве

4. Заботливая царица

5. Ставка на крымскую партию

6. Потомство

7. Легенды, байки, сказки

Описание презентации по отдельным слайдам:

Охрана труда

Охрана труда

Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе

Дистанционные курсы для педагогов

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Автор материала

Дистанционные курсы для педагогов

Подарочные сертификаты

Погода в Казани

Память о Сююмбике

Ханбике Сююмбике

Башня Сююмбике

Казахстаннан рәссам Камил Муллашев: Казанда Сөембикә ханбикәгә һәйкәл куярга кирәк

Не пропустите также:

Дистанционные курсы
для педагогов